Reguły dochodzenia i rozliczania w postępowaniach o podział majątku wspólnego środków finansowych pochodzących z płatności bezpośrednich przyznawanych rolnikom

Michał Hejbudzki

Abstrakt

Środki pieniężne uzyskiwane w ramach płatności bezpośrednich są stałym komponentem przychodów uzyskiwanych z tytułu prowadzenia gospodarstw rolnych, a tym samym żądania ich rozliczenia są powszechnie spotykane w sprawach o podział majątku wspólnego. Celem opracowania jest ustalenie i przedstawienie reguł ich dochodzenia i rozliczania. Rozważania zostały podzielone na dwie zasadnicze części, z których pierwsza dotyczy zagadnień związanych z rozliczeniem dopłat bezpośrednich pobranych przez jednego z małżonków w trakcie trwania ustawowej wspólności majątkowej, natomiast druga część poświęcona została analizie tych kwestii w okresie od ustania wspólności ustawowej do chwili podziału majątku. Przeprowadzone badania wskazują, że w judykaturze daje się zaobserwować bardzo wyraźna ewolucja w przedmiocie

dopuszczalności rozliczania środków finansowych pochodzących z tzw. dopłat unijnych w postępowaniu o podział majątku wspólnego. W świetle obecnie dominującego stanowiska na gruncie prawa cywilnego brak jest jakichkolwiek aksjologicznych podstaw do szczególnego traktowania dochodu z majątku wspólnego, jakim są dopłaty bezpośrednie, pomimo tego, że są przyznawane w trybie administracyjnoprawnym. Zdaniem Autora jest to stanowisko słuszne. Trzeba jednak podkreślić, że obowiązek ich rozliczenia przy podziale majątku wspólnego nie jest równoznaczny z koniecznością ich podziału po połowie. Środki pieniężne pochodzące z płatności bezpośrednich za okres przed ustaniem wspólności ustawowej małżeńskiej co do zasady nie podlegają rozliczeniu, ponieważ są traktowane jako dochody z majątku wspólnego i przeznaczane na zaspokojenie potrzeb rodziny. Jeżeli zatem jeden z małżonków żąda ich rozliczenia, to zasadniczo na nim spoczywa ciężar dowodu, że środki te nie zostały przeznaczone na potrzeby rodziny. Natomiast po ustaniu wspólności majątkowej małżonek zgłaszający takie żądanie musi sprostać niełatwym wymaganiom przewidzianym w postępowaniu procesowym dla powoda dochodzącego swojego roszczenia. Dopiero wtedy możliwy jest podział środków uzyskanych z płatności bezpośrednich, przy czym metoda, w oparciu o którą będą one rozliczane, zależy od stanu faktycznego sprawy. Autor wskazuje, na czym polegają najczęściej spotykane w orzecznictwie metody rozliczania tzw. dopłat unijnych i podaje sytuacje, które uzasadniają ich zastosowanie.