Teologiczny sens maryjnego tytułu „Gwiazda Zaranna”
Adam Wojtczak
Zakład Teologii Dogmatycznej, Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, ul. Wieżowa 2/4, 61-111 PoznańAbstrakt
The article presents theological meaning of the Marian title “Morning Star”. The article consists of three paragraphs. The first one portrays Mary as the Morning Star that preceded, prepared and heralded the historical coming of the Messiah–Sun. She handed the Light of God to humanity and opened up a new era in history. The second paragraph discusses Mary’s participation in the life and salvific mission of the Son. Before he began talking about himself and his mission, it was her who talked about him. During his public activity, she receded into the background, in order for a new family to grow. Being his Teacher, she later became a Disciple of her Son. The third paragraph introduces the presence of Mary – the Leading Star upon the path of faith of the Church. After the Ascension of Christ, she is found at the Cenacle among his disciples so as to prepare the descent of the Holy Spirit and the birth of the Church. Since then she has been leading the Church towards the ultimate goal. She does so in a twofold way. For the pilgrims, she is a model of faith, hope and love. She is also the spiritual Mother of all humanity. They plead with her for her motherly intercession upon the path of faith. All in all, it turns out that Mary-Morning Star is a reflection of Christ and she praises him, not herself.
Słowa kluczowe:
mariologia, kult maryjny, tytuły maryjne, „Gwiazda Zaranna”Bibliografia
„Orędzie wielkanocne”, w: „Mszał rzymski dla diecezji polskich”, Poznań 1986.
„Zbiór Mszy o Najświętszej Maryi Pannie”, Poznań 1998.
Adamska J.I., „Pełne Boga ubóstwo Maryi”, SalvM 4 (1999).
Augustyn, “De Sancta Virginitate”, PL 40.
Balthasar von H.U., „Medytacja chrześcijańska”, Poznań 1998.
Basadonna G., Santarelli G., „Litania loretańska”, Warszawa 1999.
Beinert W., „Pobożność maryjna jako szansa pastoralna”, ComP 5 (1983).
Benedykt XVI, „Encyklika >>Deus caritas est<<”, Poznań 2006.
Benedykt XVI, „Encyklika >>Spe salvi<<”, Poznań 2007.
Benedykt XVI, „Gdzie przebywa Maryja, jest obecny Jezus (przemówienie do uczestników nabożeństwa maryjnego w Ogrodach Watykańskich, 31 V 2006)”, OsRomPol 9-10 (2006).
Benedykt XVI, „Maryja jest od zawsze znakiem nadziei (modlitwa przed kolumną Maryi na placu Am Hof w Wiedniu, 7 IX 2007)”, OsRomPol 10-11 (2007).
Benedykt XVI, „Maryja naszym wzorem i wsparciem (Anioł Pański, 15 VIII 2006)”, OsRomPol 9-10 (2006).
Benedykt XVI, „Maryja prowadzi nas drogą wierności (Anioł Pański, 20 VII 2008)”, OsRomPol 9 (2008).
Benedykt XVI, „Maryja przypomina nam, że bez Boga nigdy nie pokonamy nienawiści i przemocy (rozważanie na Placu Hiszpańskim, 8 XII 2007)”, OsRomPol 2 (2008).
Benedykt XVI, „Młodzież potrzebuje prawdziwej miłości i nadziei (Anioł Pański, 8 XII 2007), OsRomPol 2 (2008).
Benedykt XVI, „Nie ma nadziei bez modlitwy (homilia w bazylice św. Sabiny, 6 II 2008)”, OsRomPol 3 (2008).
Benedykt XVI, „Niepokalana Matka pielgrzymującego Kościoła (homilia w uroczystość Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Maryi Panny, 8.12.2005)”, OsRomPol 2 (2006).
Benedykt XVI, „Pokaż nam Jezusa (homilia w Mariazell, 8 IX .2007)”, OsRomPol 10-11 (2007).
Benedykt XVI, „Posynodalna adhortacja apostolska >>Verbum Domini<< o słowie Bożym w życiu i misji Kościoła”, Poznań 2010.
Benedykt XVI, „Św. Bernard z Clairvaux (audiencja generalna, 20 VIII 2006)”, OsRomPol 12 (2006).
Benedykt XVI, „Świetlisty znak nadziei (audiencja generalna, 16VIII 2006)”, OsRomPol 12 (2006).
Benedykt XVI, „Ucz nasz mówić zawsze >>tak<< naszemu Panu (modlitwa na Placu Hiszpańskim, 8 XII 2006)”, OsRomPol 2 (2007).
Benedykt XVI, „W drodze ku wieczności (Anioł Pański, 1 XI 2006)”, OsRomPol 1 (2007).
Benedykt XVI, „Wir können unser ganzes Leben immer Maria anvertrauen (Predigt am Hochfest der Aufnahme Marias in den Himmel, 15 VIII 2005)“, OsRomD 35 (2005).
Colgen J., „So bittet dich die Kirche. Die Lauretanische Litanei“, Leutesdorf 1989.
Courth F., „Maria als Morgenstern. Zum adventlichen Marienbild von Johannes Paul II.”, Lebendiges Zeugnis 4 (1989).
De Fiores S., „Kim jest dla nas Maryja. Odpowiedzi na najbardziej prowokacyjne pytania”, Częstochowa 2003.
Drozd J., „Litania loretańska. Pochodzenie – sens wezwań – rozważania”, Kraków 1991.
Dürig W., „Die Lauretanische Litanei. Entstehung, Verfasser, Aufbau und mariologische Inhalt“, St. Ottilien 1990.
Dürig W., „Morgenstern”, ML, t. 4.
Gejdos A., „Lauretanische Litanei als Kompendium der Mariologie. Eine dogmatische Analyse der Typologien in den Anrufungen Mariens“, München 2009.
Guillaume A., „Le litanie della Santissima Vergine. Commentario dottrinale di ogni invocazione”, Alba 1942.
Jan Paweł II, „Aby przybliżyć się do tajemnicy niepokalanego poczęcia (homilia w Bazylice Matki Boskiej Większej, 8 XII 1987)”, w: A. Szostek (red.), „Jan Paweł II o Matce Bożej (1978-1998)”, t. 3, Warszawa 1998.
Jan Paweł II, „Co znaczy poświęcić świat Niepokalanemu Sercu Maryi? (homilia w Fatimie, 13 V 1982)”, OsRomPol 5 (1982).
Jan Paweł II, „Do niego należy czas i wieczność (homilia w uroczystość Świętej Bożej Rodzicielki, 1 I 1999)”, OsRomPol 2 (1999).
Jan Paweł II, „Dwunastoletni Jezus odnaleziony w świątyni (audiencja generalna, 15 I 1997)”, w: A. Szostek (red.), „Jan Paweł II o Matce Bożej (1978-1998)”, t. 4, Warszawa 1998.
Jan Paweł II, „Encyklika >>Redemptoris Mater<< o błogosławionej Maryi Dziewicy w życiu pielgrzymującego Kościoła (25 III 1987)”, Watykan 1987.
Jan Paweł II, „Jutrzenka naszego odkupienia (medytacja na Placu Hiszpańskim, 8 XII 1995)”, w: A. Szostek (red.), „Jan Paweł II o Matce Bożej (1978-1998)”, t. 3, Warszawa 1998.
Jan Paweł II, „Maryja była pierwsza (homilia w uroczystość Zesłania Ducha Świętego, 22 V 1988)”, w: A. Szostek (red.), „Jan Paweł II o Matce Bożej (1978-1998)”, t. 3, Warszawa 1998.
Jan Paweł II, „Maryja jest cała Adwentem (Anioł Pański, 10 XII 1978)”, w: A. Szostek (red.), „Jan Paweł II o Matce Bożej (1978-1998)”, t. 5, Warszawa 1998.
Jan Paweł II, „Maryja orędowniczką pierwszego cudu w Kanie (audiencja generalna, 5 III 1997)”, w: A. Szostek (red.), „Jan Paweł II o Matce Bożej (1978-1998)”, t. 4, Warszawa 1998.
Jan Paweł II, „Maryja, Matka naszego Adwentu: do prawdy, sprawiedliwości, pokoju (homilia w Bazylice Santa Maria Maggiore, 8 XII 1979)”, w: A. Szostek (red.), „Jan Paweł II o Matce Bożej (1978-1998)”, t. 2, Warszawa 1998.
Jan Paweł II, „Matka Chrystusa idzie z nami (przemówienie na Placu Hiszpańskim, 8 XII 1999)”, OsRomPol 2 (2000).
Jan Paweł II, „Matka Syna Bożego (Anioł Pański, 6 I 1988)”, w: A. Szostek (red.), „Jan Paweł II o Matce Bożej (1978-1998)”, t. 5, Warszawa 1998.
Jan Paweł II, „Matko, przynoszę Ci cały Kościół, wszystkie kraje i narody (modlitwa w Kaplicy Cudownego Obrazu na Jasnej Górze, 4 VI 1997)”, w: A. Szostek (red.), „Jan Paweł II o Matce Bożej (1978-1998)”, t. 3, Warszawa 1998.
Jan Paweł II, „Orędzie do młodych całego świata na Światowy Dzień Młodzieży w Niedzielę Palmową 1988 (13 XII 1987)”, OsRomPol 1 (1988).
Jan Paweł II, „Oto Rzym przychodzi dzisiaj do Ciebie (modlitwa na Placu Hiszpańskim, 8 XII 1988)”, w: A. Szostek (red.), „Jan Paweł II o Matce Bożej (1978-1998)”, t. 3, Warszawa 1998.
Jan Paweł II, „Pielgrzymujemy do Lourdes, ażeby przybliżyć się do tajemnicy odkupienia (homilia w sanktuarium w Lourdes, 15 VII 1983)”, w: A. Szostek (red.), „Jan Paweł II o Matce Bożej (1978-1998)”, t. 2, Warszawa 1998.
Jan Paweł II, „Posłuszna służebnica Pańska (audiencja generalna, 4 IX 1996)”, w: A. Szostek (red.), „Jan Paweł II o Matce Bożej (1978-1998)”, t. 4, Warszawa 1998.
Jan Paweł II, „Rok Święty w sposób szczególny odnosimy do Niej (homilia w Bazylice Matki Bożej Większej, 8 XII 1983)”, w: A. Szostek (red.), „Jan Paweł II o Matce Bożej (1978-1998)”, t. 2, Warszawa 1998.
Jan Paweł II, „Tu Maryja powiedziała Bogu swe >>fiat<< (homilia w bazylice Zwiastowania w Nazarecie, 25 III 2000), OsRomPol 5 (2000).
Jan Paweł II, „U początku przymierza Boga z człowiekiem (liturgia słowa ku czci Abrahama w Auli Pawła VI, 23 III 2000)”, OsRomPol 4 (2000).
Jan Paweł II, „Uczestnictwo Maryi w życiu publicznym Syna (audiencja generalna, 12 III 1997)”, w: A. Szostek (red.), „Jan Paweł II o Matce Bożej (1978-1998)”, t. 4, Warszawa 1998.
Jan Paweł II, „Udział Maryi w oczekiwaniu na zesłanie Ducha Świętego (audiencja generalna, 28 VI 1989)”, w: A. Szostek (red.), „Jan Paweł II o Matce Bożej (1978-1998)”, t. 4, Warszawa 1998.
Jan Paweł II, „Wiekuiste źródło życia (Anioł Pański, 17 IV 1983)”, w: A. Szostek (red.), „Jan Paweł II o Matce Bożej (1978-1998)”, t. 5, Warszawa 1998.
Jan Paweł II, „Wielka tajemnica maryjna (Anioł Pański, 8.12.1983)”, w: A. Szostek (red.), „Jan Paweł II o Matce Bożej (1978-1998)”, t. 5, Warszawa 1998.
Jan Paweł II, „Wstawiennictwo Matki Łaski Bożej (audiencja generalna, 24 IX 1997)”, w: A. Szostek (red.), „Jan Paweł II o Matce Bożej (1978-1998)”, t. 4, Warszawa 1998.
Jan Paweł II, „Wychowawczyni Syna Bożego (audiencja generalna, 4 XII 1996)”, w: A. Szostek (red.), „Jan Paweł II o Matce Bożej (1978-1998)”, t. 4, Warszawa 1998.
Kammer C., „Die Lauretanische Litanei“, Innsbruck 1960.
Kútnik J., „Litania loretańska”, Kraków 1983.
Leon Wielki, „Tractatus 21. De natale Domini”, CChrL 138.
Masciarelli M.G., „Maria >>figlia di Sion<< e >>Chiesa nascente<< nella riflessione di Joseph Ratzinger“, Marianum 1-2 (2006).
Masciarelli M.G., „Znak niewiasty. Maryja w teologii Josepha Ratzingera”, Kraków 2008.
Mastalska D., „Jutrzenka, Gwiazda Poranna, Zaranna”, EK, t. 8.
Mastalska D., „Maryja Adwentem według Jana Pawła II”, SalvM 4 (2003).
Napiórkowski S.C., „Matka mojego Pana (problemy – poszukiwania – perspektywy)”, Opole 1988.
Newman J.H., „Rozmyślania i modlitwy”, Warszawa 1973.
Paweł VI, „Adhortacja apostolska >>Marialis cultus<< o rozwoju należycie pojętego kultu maryjnego”, Niepokalanów 1984.
Pius IX, „Ineffabilis Deus”, w: K. Kowalik, K. Pek (red.), „Niepokalana Matka Chrystusa. Materiały z sympozjum mariologicznego, Lublin, 23-24 kwietnia 2004 roku”, Częstochowa-Lublin 2004.
Pronzato A., „Módl się za nami! Litania loretańska – rozważania”, Kraków 2005.
Rosage D.E., „Maryja, Gwiazda nowego milenium”, Warszawa 2007.
Schillebeeckx E., „Maria, Madre della Redenzione”, Catania 1964.
Siedlecki J., „Śpiewnik kościelny”, Kraków 1990.
Siudy T., „Gwiazda Zaranna Adwentu”, Niedziela 49 (1987).
Tronina A., „Zawitaj Pani świata. Obrazy i symbole biblijne w Godzinkach o Niepokalanym Poczęciu NMP”, Niepokalanów 1995.
Vanni U., „>>E da quell’ora il discepolo la prese nel suo ambiente<< (Gv 19,27). La presenza della Madre di Gesù nella comunità giovannea”, w: R. Barbieri, I.M. Calabuig, O. Di Angelo (red.), „Fons lucis. Miscellanea di studi in onore di Ermanno M. Toniolo”, Roma 2004.
Wojtczak A., „Maryja – Gwiazda Nadziei”, w: K. Michalczak (red.), „Teologia dogmatyczna”, t. 3, „Spe salvi”, Poznań 2008.
Wojtczak A., „Pochodzenie i rozwój maryjnego tytułu >>Gwiazda Zaranna<<”, Studia Koszalińsko-Kołobrzeskie 2 (2011).
Ziółkowski Z., „Biblijny komentarz do Godzinek o Niepokalanym Poczęciu Najświętszej Maryi Panny”, Warszawa 2009.
„Zbiór Mszy o Najświętszej Maryi Pannie”, Poznań 1998.
Adamska J.I., „Pełne Boga ubóstwo Maryi”, SalvM 4 (1999).
Augustyn, “De Sancta Virginitate”, PL 40.
Balthasar von H.U., „Medytacja chrześcijańska”, Poznań 1998.
Basadonna G., Santarelli G., „Litania loretańska”, Warszawa 1999.
Beinert W., „Pobożność maryjna jako szansa pastoralna”, ComP 5 (1983).
Benedykt XVI, „Encyklika >>Deus caritas est<<”, Poznań 2006.
Benedykt XVI, „Encyklika >>Spe salvi<<”, Poznań 2007.
Benedykt XVI, „Gdzie przebywa Maryja, jest obecny Jezus (przemówienie do uczestników nabożeństwa maryjnego w Ogrodach Watykańskich, 31 V 2006)”, OsRomPol 9-10 (2006).
Benedykt XVI, „Maryja jest od zawsze znakiem nadziei (modlitwa przed kolumną Maryi na placu Am Hof w Wiedniu, 7 IX 2007)”, OsRomPol 10-11 (2007).
Benedykt XVI, „Maryja naszym wzorem i wsparciem (Anioł Pański, 15 VIII 2006)”, OsRomPol 9-10 (2006).
Benedykt XVI, „Maryja prowadzi nas drogą wierności (Anioł Pański, 20 VII 2008)”, OsRomPol 9 (2008).
Benedykt XVI, „Maryja przypomina nam, że bez Boga nigdy nie pokonamy nienawiści i przemocy (rozważanie na Placu Hiszpańskim, 8 XII 2007)”, OsRomPol 2 (2008).
Benedykt XVI, „Młodzież potrzebuje prawdziwej miłości i nadziei (Anioł Pański, 8 XII 2007), OsRomPol 2 (2008).
Benedykt XVI, „Nie ma nadziei bez modlitwy (homilia w bazylice św. Sabiny, 6 II 2008)”, OsRomPol 3 (2008).
Benedykt XVI, „Niepokalana Matka pielgrzymującego Kościoła (homilia w uroczystość Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Maryi Panny, 8.12.2005)”, OsRomPol 2 (2006).
Benedykt XVI, „Pokaż nam Jezusa (homilia w Mariazell, 8 IX .2007)”, OsRomPol 10-11 (2007).
Benedykt XVI, „Posynodalna adhortacja apostolska >>Verbum Domini<< o słowie Bożym w życiu i misji Kościoła”, Poznań 2010.
Benedykt XVI, „Św. Bernard z Clairvaux (audiencja generalna, 20 VIII 2006)”, OsRomPol 12 (2006).
Benedykt XVI, „Świetlisty znak nadziei (audiencja generalna, 16VIII 2006)”, OsRomPol 12 (2006).
Benedykt XVI, „Ucz nasz mówić zawsze >>tak<< naszemu Panu (modlitwa na Placu Hiszpańskim, 8 XII 2006)”, OsRomPol 2 (2007).
Benedykt XVI, „W drodze ku wieczności (Anioł Pański, 1 XI 2006)”, OsRomPol 1 (2007).
Benedykt XVI, „Wir können unser ganzes Leben immer Maria anvertrauen (Predigt am Hochfest der Aufnahme Marias in den Himmel, 15 VIII 2005)“, OsRomD 35 (2005).
Colgen J., „So bittet dich die Kirche. Die Lauretanische Litanei“, Leutesdorf 1989.
Courth F., „Maria als Morgenstern. Zum adventlichen Marienbild von Johannes Paul II.”, Lebendiges Zeugnis 4 (1989).
De Fiores S., „Kim jest dla nas Maryja. Odpowiedzi na najbardziej prowokacyjne pytania”, Częstochowa 2003.
Drozd J., „Litania loretańska. Pochodzenie – sens wezwań – rozważania”, Kraków 1991.
Dürig W., „Die Lauretanische Litanei. Entstehung, Verfasser, Aufbau und mariologische Inhalt“, St. Ottilien 1990.
Dürig W., „Morgenstern”, ML, t. 4.
Gejdos A., „Lauretanische Litanei als Kompendium der Mariologie. Eine dogmatische Analyse der Typologien in den Anrufungen Mariens“, München 2009.
Guillaume A., „Le litanie della Santissima Vergine. Commentario dottrinale di ogni invocazione”, Alba 1942.
Jan Paweł II, „Aby przybliżyć się do tajemnicy niepokalanego poczęcia (homilia w Bazylice Matki Boskiej Większej, 8 XII 1987)”, w: A. Szostek (red.), „Jan Paweł II o Matce Bożej (1978-1998)”, t. 3, Warszawa 1998.
Jan Paweł II, „Co znaczy poświęcić świat Niepokalanemu Sercu Maryi? (homilia w Fatimie, 13 V 1982)”, OsRomPol 5 (1982).
Jan Paweł II, „Do niego należy czas i wieczność (homilia w uroczystość Świętej Bożej Rodzicielki, 1 I 1999)”, OsRomPol 2 (1999).
Jan Paweł II, „Dwunastoletni Jezus odnaleziony w świątyni (audiencja generalna, 15 I 1997)”, w: A. Szostek (red.), „Jan Paweł II o Matce Bożej (1978-1998)”, t. 4, Warszawa 1998.
Jan Paweł II, „Encyklika >>Redemptoris Mater<< o błogosławionej Maryi Dziewicy w życiu pielgrzymującego Kościoła (25 III 1987)”, Watykan 1987.
Jan Paweł II, „Jutrzenka naszego odkupienia (medytacja na Placu Hiszpańskim, 8 XII 1995)”, w: A. Szostek (red.), „Jan Paweł II o Matce Bożej (1978-1998)”, t. 3, Warszawa 1998.
Jan Paweł II, „Maryja była pierwsza (homilia w uroczystość Zesłania Ducha Świętego, 22 V 1988)”, w: A. Szostek (red.), „Jan Paweł II o Matce Bożej (1978-1998)”, t. 3, Warszawa 1998.
Jan Paweł II, „Maryja jest cała Adwentem (Anioł Pański, 10 XII 1978)”, w: A. Szostek (red.), „Jan Paweł II o Matce Bożej (1978-1998)”, t. 5, Warszawa 1998.
Jan Paweł II, „Maryja orędowniczką pierwszego cudu w Kanie (audiencja generalna, 5 III 1997)”, w: A. Szostek (red.), „Jan Paweł II o Matce Bożej (1978-1998)”, t. 4, Warszawa 1998.
Jan Paweł II, „Maryja, Matka naszego Adwentu: do prawdy, sprawiedliwości, pokoju (homilia w Bazylice Santa Maria Maggiore, 8 XII 1979)”, w: A. Szostek (red.), „Jan Paweł II o Matce Bożej (1978-1998)”, t. 2, Warszawa 1998.
Jan Paweł II, „Matka Chrystusa idzie z nami (przemówienie na Placu Hiszpańskim, 8 XII 1999)”, OsRomPol 2 (2000).
Jan Paweł II, „Matka Syna Bożego (Anioł Pański, 6 I 1988)”, w: A. Szostek (red.), „Jan Paweł II o Matce Bożej (1978-1998)”, t. 5, Warszawa 1998.
Jan Paweł II, „Matko, przynoszę Ci cały Kościół, wszystkie kraje i narody (modlitwa w Kaplicy Cudownego Obrazu na Jasnej Górze, 4 VI 1997)”, w: A. Szostek (red.), „Jan Paweł II o Matce Bożej (1978-1998)”, t. 3, Warszawa 1998.
Jan Paweł II, „Orędzie do młodych całego świata na Światowy Dzień Młodzieży w Niedzielę Palmową 1988 (13 XII 1987)”, OsRomPol 1 (1988).
Jan Paweł II, „Oto Rzym przychodzi dzisiaj do Ciebie (modlitwa na Placu Hiszpańskim, 8 XII 1988)”, w: A. Szostek (red.), „Jan Paweł II o Matce Bożej (1978-1998)”, t. 3, Warszawa 1998.
Jan Paweł II, „Pielgrzymujemy do Lourdes, ażeby przybliżyć się do tajemnicy odkupienia (homilia w sanktuarium w Lourdes, 15 VII 1983)”, w: A. Szostek (red.), „Jan Paweł II o Matce Bożej (1978-1998)”, t. 2, Warszawa 1998.
Jan Paweł II, „Posłuszna służebnica Pańska (audiencja generalna, 4 IX 1996)”, w: A. Szostek (red.), „Jan Paweł II o Matce Bożej (1978-1998)”, t. 4, Warszawa 1998.
Jan Paweł II, „Rok Święty w sposób szczególny odnosimy do Niej (homilia w Bazylice Matki Bożej Większej, 8 XII 1983)”, w: A. Szostek (red.), „Jan Paweł II o Matce Bożej (1978-1998)”, t. 2, Warszawa 1998.
Jan Paweł II, „Tu Maryja powiedziała Bogu swe >>fiat<< (homilia w bazylice Zwiastowania w Nazarecie, 25 III 2000), OsRomPol 5 (2000).
Jan Paweł II, „U początku przymierza Boga z człowiekiem (liturgia słowa ku czci Abrahama w Auli Pawła VI, 23 III 2000)”, OsRomPol 4 (2000).
Jan Paweł II, „Uczestnictwo Maryi w życiu publicznym Syna (audiencja generalna, 12 III 1997)”, w: A. Szostek (red.), „Jan Paweł II o Matce Bożej (1978-1998)”, t. 4, Warszawa 1998.
Jan Paweł II, „Udział Maryi w oczekiwaniu na zesłanie Ducha Świętego (audiencja generalna, 28 VI 1989)”, w: A. Szostek (red.), „Jan Paweł II o Matce Bożej (1978-1998)”, t. 4, Warszawa 1998.
Jan Paweł II, „Wiekuiste źródło życia (Anioł Pański, 17 IV 1983)”, w: A. Szostek (red.), „Jan Paweł II o Matce Bożej (1978-1998)”, t. 5, Warszawa 1998.
Jan Paweł II, „Wielka tajemnica maryjna (Anioł Pański, 8.12.1983)”, w: A. Szostek (red.), „Jan Paweł II o Matce Bożej (1978-1998)”, t. 5, Warszawa 1998.
Jan Paweł II, „Wstawiennictwo Matki Łaski Bożej (audiencja generalna, 24 IX 1997)”, w: A. Szostek (red.), „Jan Paweł II o Matce Bożej (1978-1998)”, t. 4, Warszawa 1998.
Jan Paweł II, „Wychowawczyni Syna Bożego (audiencja generalna, 4 XII 1996)”, w: A. Szostek (red.), „Jan Paweł II o Matce Bożej (1978-1998)”, t. 4, Warszawa 1998.
Kammer C., „Die Lauretanische Litanei“, Innsbruck 1960.
Kútnik J., „Litania loretańska”, Kraków 1983.
Leon Wielki, „Tractatus 21. De natale Domini”, CChrL 138.
Masciarelli M.G., „Maria >>figlia di Sion<< e >>Chiesa nascente<< nella riflessione di Joseph Ratzinger“, Marianum 1-2 (2006).
Masciarelli M.G., „Znak niewiasty. Maryja w teologii Josepha Ratzingera”, Kraków 2008.
Mastalska D., „Jutrzenka, Gwiazda Poranna, Zaranna”, EK, t. 8.
Mastalska D., „Maryja Adwentem według Jana Pawła II”, SalvM 4 (2003).
Napiórkowski S.C., „Matka mojego Pana (problemy – poszukiwania – perspektywy)”, Opole 1988.
Newman J.H., „Rozmyślania i modlitwy”, Warszawa 1973.
Paweł VI, „Adhortacja apostolska >>Marialis cultus<< o rozwoju należycie pojętego kultu maryjnego”, Niepokalanów 1984.
Pius IX, „Ineffabilis Deus”, w: K. Kowalik, K. Pek (red.), „Niepokalana Matka Chrystusa. Materiały z sympozjum mariologicznego, Lublin, 23-24 kwietnia 2004 roku”, Częstochowa-Lublin 2004.
Pronzato A., „Módl się za nami! Litania loretańska – rozważania”, Kraków 2005.
Rosage D.E., „Maryja, Gwiazda nowego milenium”, Warszawa 2007.
Schillebeeckx E., „Maria, Madre della Redenzione”, Catania 1964.
Siedlecki J., „Śpiewnik kościelny”, Kraków 1990.
Siudy T., „Gwiazda Zaranna Adwentu”, Niedziela 49 (1987).
Tronina A., „Zawitaj Pani świata. Obrazy i symbole biblijne w Godzinkach o Niepokalanym Poczęciu NMP”, Niepokalanów 1995.
Vanni U., „>>E da quell’ora il discepolo la prese nel suo ambiente<< (Gv 19,27). La presenza della Madre di Gesù nella comunità giovannea”, w: R. Barbieri, I.M. Calabuig, O. Di Angelo (red.), „Fons lucis. Miscellanea di studi in onore di Ermanno M. Toniolo”, Roma 2004.
Wojtczak A., „Maryja – Gwiazda Nadziei”, w: K. Michalczak (red.), „Teologia dogmatyczna”, t. 3, „Spe salvi”, Poznań 2008.
Wojtczak A., „Pochodzenie i rozwój maryjnego tytułu >>Gwiazda Zaranna<<”, Studia Koszalińsko-Kołobrzeskie 2 (2011).
Ziółkowski Z., „Biblijny komentarz do Godzinek o Niepokalanym Poczęciu Najświętszej Maryi Panny”, Warszawa 2009.
Wojtczak, A. (2011). Teologiczny sens maryjnego tytułu „Gwiazda Zaranna”. Studia Warmińskie, 48, 93–115. https://doi.org/10.31648/sw.289
Adam Wojtczak
Zakład Teologii Dogmatycznej, Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, ul. Wieżowa 2/4, 61-111 Poznań
Zakład Teologii Dogmatycznej, Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, ul. Wieżowa 2/4, 61-111 Poznań
