„Fundus animae” – Herderowska koncepcja nieświadomego podłoża ludzkiej podmiotowości
Rafał Andrzej Michalski
Instytut Filozofii, Uniwesytet Mikołaja Kopernika w Toruniu, ul. Fosa Staromiejska 1a, 87-100 ToruńAbstrakt
Artykuł poświęcony jest omówieniu koncepcji podłoża duszy (fundus animae), która stanowi ważny element Herderowskiego projektu antropologii filozoficznej, a zarazem niezbędny punkt wyjścia do właściwego zrozumienia większości jego rozważań w zakresie teorii poznania, estetyki i filozofii języka. Nieświadome podłoże duszy jest źródłem jedności psychofizycznej człowieka. Ukryte w „otchłani duszy” synestetyczne, nasycone afektami wyobrażenia konstytuują fundament procesów poznawczych i stanowią semantyczny rdzeń późniejszych pojęć. W pierwszej części artykułu zostanie omówiona kategoria siły witalnej, która stanowi główne metafizyczne założenie teorii Herdera. Druga część zawiera rekonstrukcję wczesnej koncepcji fundus animae, natomiast w trzeciej części analizie poddano jej zrewidowaną wersję, w której filozof odwołuje się do pojęcia zmysłowej rozwagi (Besonnenheit) oraz do ustaleń XVIII-wiecznej fizjologii.
Słowa kluczowe:
Fundus animae, Johann Gottfried Herder, nieświadomość, antropologia filozoficzna, poznanie zmysłowe, wyobraźniaBibliografia
BB: Begründung einer Ästhetik in der Auseinendersetzung mit Alexander Gottlieb Baumgarten, w: Herder, J. G., 1985, s. 651-694.
EE : Erkennen und Empfinden der menschlichen Seele w: Herder, J. G., 1994, s. 187-243.
FB: Über Bild, Dichtung und Fabel, w: Herder, J. G., 1994, s. 633-677.
GO: Gott, w: Herder, J. G., 1994, 679-794.
MK: Eine Metakritik zur Kritik der reinen Vernunft. In Herder, J., G., 1998, s. 303- 640.
PB: Wie die Philosophie zum Besten des Volks allgemeiner und nützlicher werden kann, w: Herder, J. G., 1985, s. 101-134.
PG: Plato sagte, w: Heinz, M., 1994, s. 175-182.
SG: Zum Sinn des Gehühls, w: Herder, J. G., 1994, 235-242.
VK: Viertes Kritisches Wäldchen, w: Herder, J. G., 1994, s. 247-442.
VS: Versuch über Sein, w: Herder, J. G., 1985, s. 9-20.
Bibliografia
Baumgarten, Aleksander Gottlieb, 2012, Metafizyka, tłum. J. Surzyn, Wydawnictwo Marek Derewiecki, Kęty.
Breidbach, Olaf, 2015, Kraft, w: H. Thoma (ed.), Handbuch Europäische Aufklärung. Begriffe, Konzepte, Wirkung, s. 307–309, J. B. Metzler Verlag, Stuttgart, Weimar.
Clark, Robert T.,1942, Herder’s Conception of ‘Kraft’, Publications of the Modern Language Association of America 57.3, s. 737–752.
Forster, Michael, 2018, Herder’s Philosophy, Oxford University Press, Oxford.
Freud, Zygmunt, 2009 a, Nieświadomość, tłum. R. Reszke, Wydawnictwo KR, Warszawa, s. 89-129.
Freud, Zygmunt, 2009 b, „Ja” i „To”, tłum. R. Reszke, Wydawnictwo KR, Warszawa, s. 216-262.
Heinz, Marion, 1994, Sensualistischer Idealismus, Felix Meiner Verlag, Hamburg.
Herder, Johann Gottfried, 1962, Myśli o filozofii dziejów, tłum. Józef Gałecki, t. 1 i 2, PWN, Warszawa.
Herder, Johann Gottfried, 1985, Werke, Bd. 1. Frühe Schriften 1764-1772, U. Gaier (ed.), Deutscher Klassiker Verlag, Frankfurt am Main.
Herder, Johann Gottfried, 1987, Rozprawa o pochodzeniu języka, w: idem, Wybór pism, tłum. Barbara Płaczkowska, s. 59–175, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław.
Herder, Johann Gottfried, 1994, Werke, Bd. 4, Schriften zu Philosophie, Literatur, Kunst und Altertum 1774-1787, M. Bollacher i inni (red.), Deutscher Klassiker Verlag, Frankfurt am Main.
Herder, Johann Gottfried, 1998, Werke, Bd. 8, Schriften zu Literatur und Philosophie 1792-1800, H. D. Irmscher (ed.), Deutscher Klassiker Verlag, Frankfurt am Main.
Kant, Immanuel, 2005, Antropologia w ujęciu pragmatycznym, tłum. E. Drzazgowska, P. Sosnowska, IFiS PAN, Warszawa.
Largier, Niklaus, 2010, The Plasticity of the Soul: Mystical Darkness, Touch, and Aesthetic Experience, MLN, vol. 125, No. 3, 536-551.
Instytut Filozofii, Uniwesytet Mikołaja Kopernika w Toruniu, ul. Fosa Staromiejska 1a, 87-100 Toruń
