Interpretacje Kanta rozumienia „rodziny” jako wspólnoty domowej
Zdzisław Kieliszek
Katedra Filozofii i Prawa Kanonicznego, Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie, ul. Hozjusza 15, 11-041 Olsztynhttps://orcid.org/0000-0002-0723-5422
Abstrakt
„Rodzinę” Kant pojmował przede wszystkim jako wspólnotę domową, a zasadnicze zręby uregulowania jej życia przedstawił w Metafizyce moralności. Opinia Kanta na temat „rodziny” już wkrótce po opublikowaniu dzieła spotkała się z krytyką. Wśród istniejących interpretacji Kanta rozumienia „rodziny” można wyróżnić trzy zasadnicze kierunki. Po pierwsze, są interpretacje polemizujące z Kantem (Friedrich L. Bouterwek, Christian G. Schütz, Georg W.F. Hegel, Carl A. Emge, Gerhard Buchda, Ernst Swoboda, Reinhard Brandt, Hariolf Oberer, Frank Kuhne). Po drugie, są interpretacje ukazujące, że Kanta spojrzenie na „rodzinę” jest zborne z innymi elementami jego filozofii (Karl Vorländer, Adam Horn, Julius Ebbinghaus, Klaus Steigleder, Pärttyli Rinne). Po trzecie, część badaczy odkrywa, że Kanta rozumienie „rodziny” było nie tylko jak na swoje czasy nowatorskie, ale zawiera wciąż inspirujący potencjał badawczy (Wolfgang Kersting, Bernd Ludwig, Barbara Herman, Sharon Byrd, Peter König, Francesca Di Donato). Natomiast po przeanalizowaniu wielu interpretacji zawartych w filozofii Kanta pojęcia „rodziny”, można dojść do następujących wniosków. Po pierwsze, zauważalny jest niedosyt opracowań wprost i obszernie analizujących Kanta rozumienie „rodziny”. Po drugie, istniejące interpretacje wyraźnie ogniskują się wokół pytania o spójność myśli Kanta na temat życia rodzinnego z innymi elementami jego filozofii. Po trzecie, nawet krytycy myśli Kanta wskazują, że jego spojrzenie na życie rodzinne było jak na tamte czasy nowatorskie. Po czwarte, Kanta pojęcie „rodziny” jest uważane za interesujący obszar badawczy, gdyż można się w nim doszukiwać ciekawych inspiracji do toczących się obecnie dyskusji, jak np. wokół kwestii ochrony i równouprawnienia kobiet, praw dzieci, warunków moralnej godziwości i prawomocności kontraktów społecznych, moralnej oceny i możliwości prawnego usankcjonowania związków homoseksualnych czy też rozumienia ludzkiej seksualności.
Słowa kluczowe:
Immanuel Kant, rodzina, rodzinna wspólnota domowa, prawo małżeńskie (das Eherecht), prawo rodzicielskie (das Elternrecht), prawo pana domu (das Hausherrenrecht)Bibliografia
Bouterwek Friedrich, 1797, Rezension von Kants Metaphysische Anfangsgründe der Rechtslehre, Göttingische Anzeigen von gelehrten Sachen (28), przedrukowane w Gesammelte Werke Immanuel Kants, t. 20, s. 445-453. Google Scholar
Bouterwek Friedrich, 1799, Rezension zu „Erläuternde Anmerkungen zu den metaphysischen Anfangsgründen der Rechtslehre“, Göttingische Anzeigen von gelehrten Sachen (120), s. 1197-1200. Google Scholar
Brandt Reinhard, 1974, Eigentumstheorien von Grotius bis Kant, Stuttgart. Google Scholar
Brandt Reinhard, 2004, Kants Ehe- und Kindesrecht, Deutsche Zeitschrift für Philosophie, Vol. 52 (2), s. 199-219. Google Scholar
Brandt Reinhard, 2005, Kants Eherecht, w: Maximilian Bergengruen, Johannes Friedrich Lehmann i Hubert Thüring (red.), Sexualität, Recht, Leben: die Entstehung eines Dispositivs um 1800, München, s. 113-131. Google Scholar
Brugger Winfried, 1986, Wohlgeordnete Freiheit. Immanuel Kants Rechts- und Staatsphilosophie. Quellen und Studien zur Philosophie, Band 20 by Wolfgang Kersting, Archiv für Rechts- und Sozialphilosophie / Archives for Philosophy of Lawand Social Philosophy, Vol. 72 (3), s. 409-411. Google Scholar
Buchda Gerhard, 1929, Das Privatrecht Immanuel Kants, Jena. Google Scholar
Byrd Sharon, 1998, Kant‘s Theory of Contract, The Southern Journal of Philosophy, Vol. 36 (Supplement), s. 131-153. Google Scholar
Donato di Francesca, 2004, Nei limiti della ragione. Il problema della famiglia in Kant, Pisa. Google Scholar
Ebbinghaus Julius, 1986, Über den Grund der Notwendigkeit der Ehe, w: Julius Ebbinghaus, Gesammelte Schriften, Bd. 1, Bonn, s. 47-94. Google Scholar
Emge Carl A., 1924, Das Eherecht Immanuel Kants. Ein Beitrag zur Geschichte der Rechtswissenschaft, Kant-Studien, Vol. 29, s. 243-279. Google Scholar
Gestrich Andreas, 2013, Geschichte der Familie im 19. und 20. Jahrhundert, München. Google Scholar
Hegel Georg W.F., 1986, Grundlinien der Philosophie des Rechts, Frankfurt a. Main. Google Scholar
Heinz Karl E., 1993, Der Ehebegriff bei Kant und Hegel, Archiv für Rechts- und Sozialphilosophie / Archives for Philosophy of Lawand Social Philosophy, Vol. 79, No. 2, s. 216-227. Google Scholar
Herman Barbara, 1995, Ob es sich lohnen könnte, über Kants Auffassungen von Sexualität und Ehe nachzudenken?, Deutsche Zeitschrift für Philosophie, Vol. 43 (6), s. 967-988. Google Scholar
Holtman Sarah, 2015, Familie, tłum. Jean Philipp Strepp, w: Marcus Willaschek, Jürgen Stolzenberg, Georg Mohr i Stefano Bacin (red.), Kant-Lexikon, Bd. 1, Berlin-Boston, s. 599-600. Google Scholar
Horn Adam, 1991, Immanuel Kants ethisch-rechtliche Eheauffassung. Eine Rechtfertigung seines Eherechts, [Reprint der 1936 erschienenen Erstausgabe], Würzburg. Google Scholar
Kant Immanuel, 2010, Rozważania o uczuciu piękna i wzniosłości, tłum. Dariusz Pakalski i Mirosław Żelazny, w: Immanuel Kant, Dzieła zebrane, t. 1, red. naukowa Marek Jankowski i Tomasz Kupś, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, Toruń, s. 651-694. Google Scholar
Kant Immanuel, 2011, Metafizyka moralności, tłum. Włodzimierz Galewicz, w: Immanuel Kant, Dzieła zebrane, t. 5, red. naukowa Wojciech Wołoch, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, Toruń, s. 289-622. Google Scholar
Kant Immanuel, 2018, 208 [761]. Do Christiana Gottfrieda Schütza, w: Immanuel Kant, Korespondencja, tłum. Mirosław Żelazny i inni, red. naukowa Mirosław Żelazny i Maria Chojnacka, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, Toruń, s. 535-537. Google Scholar
Kersting Wolfgang, 1984, Wohlgeordnete Freiheit: Immanuel Kants Rechts- und Staatsphilosophie, Berlin-New York. Google Scholar
König Peter, 1999, Episodischer Abschnitt, w: Otfried Höffe (red.), Immanuel Kant: Metaphysische Anfangsgründe der Rechtslehre, Berlin, s. 133-153. Google Scholar
Kuhne Frank, 2001, Kants Schwierigkeiten mit der Ehe Anmerkungen zum Verhältnis von Autonomie und Heteronomie, w: Gerhardt Volker (red.), Kant und die Berliner Aufklärung, Akten des IX. Internationalen Kant-Kongresses, Bd. 4, Berlin, s. 189-195. Google Scholar
Ladd John, 1999, Translator’s Introduction, w: Immanuel Kant, Metaphysical Elements of Justice: Part I of The Metaphysics of Morals, red. i tłum. John Ladd, Indianapolis, s. XV-LIV. Google Scholar
Ludwig Bernd, 2005, Kants Rechtslehre, Hamburg. Google Scholar
Lyssy Ansgar, 2015, Der Despot als philosophisches Problem – Friedrich Bouterweks Kritik an Kants politischer Philosophie, https://www.academia.edu/10455250/Der_Despot_als_philosophisches_Problem_Friedrich_Bouterweks_Kritik_an_Kants_politischer_Philosophie (5.10.2019), s. 1-8. Google Scholar
Malibabo Balimbanga, 2000, Kants Konzept einer kritischen Metaphysik der Sitten, Würzburg. Google Scholar
Mertens Thomas, 1994, Book Review: Adam Horn, Immanuel Kants ethisch-rechtliche Eheauffassung. Eine Rechtfertigungseines Eherechts, Tijdschrift voor Filosofie, Vol. 56 (3), s. 613. Google Scholar
Nachtsheim Stephan, 1992, Book Review: Adam Horn, Immanuel Kants ethisch-rechtliche Eheauffassung, Philosophischer Literaturanzeiger, Vol. 45 (4), s. 340-343. Google Scholar
Oberer Hariolf, 1997, Sittengesetz und Rechtsgesetze a priori, w: Hariolf Oberer (red.), Kant. Analysen - Probleme – Kritik, Bd. 3, Würzburg, s. 157-200. Google Scholar
Rinne Pärttyli, 2018, Kant on Love, Berlin-Boston. Google Scholar
Steigleder Klaus, 2002, Kants Moralphilosophie: Die Selbstbezüglichkeit reiner praktischer Vernunft, Stuttgart. Google Scholar
Swoboda Ernst, 1943, Kant und das Zivilrecht, Kant-Studien, Vol. 43, s. 369-392. Google Scholar
Vorländer Karl, 2003, Immanuel Kant. Der Mann und das Werk, Wiesbaden. Google Scholar
Waxman Wayne, 2003, Kants Moralphilosophie: Die Selbstbezüglichkeit reiner praktischer Vernunfi, by Klaus Steigleder. Stuttgart: J. B. Metzler, 2002. Pp. xvii 300. ISBN 3-476-01886-5, Kantian Review, Vol. 7, s. 139-140. Google Scholar
Katedra Filozofii i Prawa Kanonicznego, Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie, ul. Hozjusza 15, 11-041 Olsztyn
https://orcid.org/0000-0002-0723-5422
