Holistyczno-teologiczne spojrzenie na zjawiska morfogenetyczno-regulacyjne i behawioralne: ogólne refleksje nad znaczeniem pojęć teleologicznych

Dariusz A. Szkutnik; Rafał Kupczak

doi:10.31648/hip.425

Opublikowane: 2018-08-181

Nr 21 (2015)

Holistyczno-teologiczne spojrzenie na zjawiska morfogenetyczno-regulacyjne i behawioralne: ogólne refleksje nad znaczeniem pojęć teleologicznych

Dariusz A. Szkutnik , Rafał Kupczak

Humanistyka i Przyrodoznawstwo

Dział: Artykuły

https://doi.org/10.31648/hip.425

Abstrakt

Całościowość procesów życiowych, zarówno w wymiarze wewnętrznym, jak i zewnętrznym, przejawia się w każdej żywej istocie. Owa swoista całościowość, używając terminologii Arystotelesa, urzeczywistnia się wewnątrz każdej substancjalnej formy żywej i jest związana z jej celowym zachowaniem. Autorzy w pierwszej części artykułu odnoszą się do metodologii zawartej w biofilozofii Hansa Driescha oraz sposobu używania przez niego pojęcia entelechii jako dynamicznego czynnika całościującego, oddziałującego na swoiste dla życia zjawiska morfogenetyczne, szczególnie na procesy embriologiczne. W drugiej części artykułu autorzy analizują celowościowe zachowania zwierząt, których działania narzędziowe stanowią osobliwą całość powiązaną z reakcjami odbieranymi przez organizmy zwierzęce oraz człowieka. Wskazują także na fakt, że dane empiryczne odnoszące się do osobliwych procesów regulacyjnych, przebiegających w każdej żywej istocie, oraz dane empiryczne dotyczące behawioru narzędziowego zwierząt kognitywnie zmuszają nas do umieszczenia ich w teleologicznoholistycznych ramach pojęciowych. Autorzy są świadomi toczących się sporów nt. adekwatności używania pojęć (teleologicznych i teleonomicznych) do opisu poszczególnych zjawisk biologicznych. Wyrażają jednak w tej kwestii własne stanowisko badawcze - stanowisko poznawcze, oparte na ważnych wynikach innych uczonych.

Słowa kluczowe:

Arystoteles, Driesch, entelechia, celowość, całościowość, teleologia, używanie narzędzi, wytwarzanie narzędzi

Pobierz pliki

PDF

Zasady cytowania

Szkutnik, D. A., & Kupczak, R. (2018). Holistyczno-teologiczne spojrzenie na zjawiska morfogenetyczno-regulacyjne i behawioralne: ogólne refleksje nad znaczeniem pojęć teleologicznych. Humanistyka I Przyrodoznawstwo, (21), 313–330. https://doi.org/10.31648/hip.425

Cited by / Share

Licencja

Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne 4.0 Międzynarodowe.

Bibliografia

Arystoteles, O rodzeniu się zwierząt, II, 1, 734a 25-30

Arystoteles, Zoologia, VI, 561a 4 - 561b 28

Beck B., Animal Tool Behavior: The Use and Manufacture of Tools by Animals, Garland STPM Press, New York 1980

Dawkins R., Wspinaczka na szczyty nieprawdopodobieństwa, Wyd. Prószyński i S-ka, Warszawa 1998

Driesch H., Philosophie des Organischen, Leipzig 1921

Driesch H., The Problem o f Individuality, London 1914

Driesch H., The Science and Philosophy o f The Organism, London 1908, t. I

Hansell M., B uilt by Animals. The N atural History o f Anim al Architecture, Oxford University Press, New York 2007

Heiling A. M., M. E. Herberstein, Asymmetry in Spider Orb-Webs: A Result o f Experience?, “Anim. Cogn.” 1999, nr 2
Heiling A. M., M. E. Herberstein, Interpretations o f Orb-Web Variability: A Review o f Past and Current Ideas, “EkologiaBratislava” 2000, nr 19

Hunt G. R., Human-Like, P opulation-Level Specialization in the Manufacture o f Pandanus Tools by New Caledonian Crows Corvus Moneduloides, “Proc. R. Soc. Lond. B” 2000, nr 267

Hunt G. R., M. C. Corballis, R. D. Gray, Design Complexity and Strength o f Laterality are Correlated in New Caledonian Crows’ Pandanus Tool Manufacture, “Proc. R. Soc. B” 2006, nr 273

Hunt G. R., M. C. Corballis, R. D. Gray, Laterality in Tool Manufacture by Crows, “Nature” 2001, nr 414

Hunt G. R., Manufacture and Use o f Hook-Tools by New Caledonian Crows, “Nature” 1996, nr 379

Hunt G. R., R. D. Gray, Direct Observations o f Pandanus - Tool Manufacture and Use by a New Caledonian Crow (Corvus moneduloides), “Animal Cognition” 2004, nr 7

Hunt G. R., R. D. Gray, Diversification and Cumulative Evolution in Tool Manufacture by New Caledonian Crows, “Proc. R. Soc. Lond. B” 2003, nr 270

Hunt G. R., R. D. Gray, Species-Wide Manufacture o f Stick-Type Tools by New Caledonian Crows, “EMU” 2002, nr 102

Hunt G. R., R. D. Gray, The Crafting o f H ook Tools by Wild New Caledonian Crows, “Proc. R. Soc. Lond. B” 2004, nr 271 (Suppl.)

Hunt.R., Tool Use by the New Caledonian Crow Corvus Moneduloides to Obtain Cerambycidae from Dead Wood, “EMU” 2000, nr 100

Koszteyn J., P. Lenartowicz, Struktura ontyczna bytu żywego w arystotelizmie, (w:) P. Jaroszyński, ks. P. Tarasiewicz, I. Chłodna, M. Smoleń-Wawrzusiszyn (red.), Ewolucjonizm czy kreacjonizm, Fundacja „Lubelska Szkoła Filozofii Chrześcijańskiej”, Lublin 2008

Kupczak R., Controversies Regarding Tool-Oriented Activities Among Animal Species: A Review o f Current Terminological Concepts, “Human Evolution” 2015, t. 30 (1-2)

Kupczak R., Działalność narzędziowa szympansów i wron brodatych a scenariusz ewolucjonizmu, „Rocznik Wydziału Filozoficznego Wyższej Szkoły Filozoficzno-Pedagogicznej Ignatianum w Krakowie” 2011, t. XVII

Lenartowicz P., Elementy filozofii zjawiska biologicznego, Kraków 1984

Lenartowicz P., Ludy czy małpoludy. Problem genealogii człowieka, Kraków 2010

Maryniarczyk A., K. Stępień, P. Gondek, Spór o cel. Problematyka celu i celowościowego wyjaśniania, „Zadania Współczesnej Metafizyki” t. 10, Pol. Tow. Tomasza z Akwinu, Lublin 2008

Mayr E., To je s t biologia, Warszawa 2002

Morbeck M. E., Object Manipulation, Gestures, Posture, and Locomotion, (w:) D. Quiatt, I. J. Itani (eds.), Hominid Culture in Primate Perspective, Niwot 1994

Nagel E., Struktura nauki, Warszawa 1970

Ostrowski K., Embriologia człowieka, Warszawa 1985

Por. S. Schuster, Archerfish, „Current Biology” 2007, nr 17(13), s. 494-495; Ben-Simon A., O. Ben-Shahar, R. Segev, Measuring and Tracking Eye M ovements o f a Behaving Archer Fish by Real-Time Stereo Vision, “Journal o f Neuroscience Methods” 2009, nr 184

Rutledge R., G. R. Hunt, Lateralized Tool Use in Wild New Caledonian Crows, “Animal Behaviour” 2004, nr 67

Scothern N., A Comparison o f Tool Using Behaviour between Chimpanzees (Pan troglodytes) and Bonobos (Pan paniscus), [online] (dostęp: 12.10.2006)

Shumaker R. W., K. R. Walkup, B. B. Beck, Anim al Tool Behavior. The Use and Manufacture o f Tools by Animals, Johns Hopkins University Press 2011

Szkutnik D., Methodological vs. metaphysical vitalism in H ans D riesch’s research, „Biocosmology - neoAristotelizm” 2014, t. 4 (1-2)

Szkutnik D., R. Kupczak, Selected Issues o f Teleological and Holistic Perspective o f Morphogenetic and Behavioral Phenomena o f Living Beings, “Biocosmology - neo-Aristotelism” 2014, t. 4

Whiten A., J. Goodall, W. C. McGrew, T. Nishida, V. Reynolds, Y. Sugiyama, C. E. G. Tutin, R. W. Wrangham, C. Boesch, Cultures in Chimpanzees, “Nature” 1999, nr 399

Witt P. N., Environment in Relation to the Behavior o f Spiders, “Arch. Environm. Hlth.” 1963, t. 7

Zschokke S., F. Vollrath, Planarity and Size o f Orb-Webs Built by Araneus Diadematus (Araneae: Araneidae) under Natural and Experimental Conditions, “Ekologia” 2000, nr 19 (Suppl. 3)

Zschokke S., F. Vollrath, Web Construction Patterns in a Range o f Orb-Weaving Spiders (Araneae), “European Journal o f Entomology” 1995, nr 92(3)

Zschokke S., Factors Influencing the Size o f the Orb-Web in Araneus Diadematus, (w:) M. Żabka (red.), Proceedings o f the 16th European Colloquium o f Arachnology, Wyższa Szkoła Rolniczo-Pedagogiczna, Siedlce 1997

Zschokke S., Form and Function o f the Orb-Web, (w:) S. Toft, N. Scharff (eds.), European Arachnology 2000, Aarhus University Press, Aarhus, Denmark 2002

Zschokke S., M. Coslovsky, Asym ¬ metry in Orb-Webs: An Adaptation to Web Building Costs?, “Journal o f Insect Behavior” 2009, nr 22

Zschokke S., Nomenclature o f the Orb-Web, “Journal o f Arachnology” 1999, nr 27

Zschokke S., The Influence o f the Auxiliary Spiral on the Capture Spiral in Araneus Diadematus Clerck (Araneidae), “Bulletin o f the British Arachnological Society” 1993, nr 9 Google Scholar

Dariusz A. Szkutnik

Afiliacja:

Uniwersytet Jagielloński w Krakowie, Uniwersytet Warszawski Polska

Rafał Kupczak

Afiliacja:

Uniwersytet Śląski w Katowicach, Akademia Ignatianum w Krakowie Polska