Demonologia słowiańska Jana Wagilewicza. Przyczynek do badań nad niewydanym dziełem XIX-wiecznej etnografii

Barbara Góra

John Paul II Catholic University of Lublin


Abstrakt

The article is a preliminary discussion of Slavic Demonology by Jan Wagilewicz (1811-1866), a prominent 19th-century Galician researcher of the Slavic past. Despite its scholarly significance, this work remains unpublished and largely unrecognized. The author of the article presents a literature review, Wagilewicz’s manuscripts and publications on demonological topics, and later issues with identifying some of these texts. Furthermore, she discusses examples where Adam Mickiewicz incorporated Wagilewicz’s published works into lectures at the Collège de France, as well as Oskar Kolberg’s use in Lud. By examining studies of literature in various languages and conducting archival research at the Vasyl Stefanyk National Scientific Library of Ukraine in Lviv, she contemplates the true shape of Wagilewicz’s Slavic Demonology. She suspects that the primary manuscript of the work remains undiscovered and should still be sought after.


Słowa kluczowe:

Jan Wagilewicz, Slavic Demonology, Adam Mickiewicz, Oskar Kolberg, ethnography


Baranowski, B. (2019), W kręgu upiorów i wilkołaków: Demonologia słowiańska. Poznań.   Google Scholar

Brückner, A. (1918), Mitologia słowiańska. Kraków.   Google Scholar

Brückner, A. (1924), Mitologia polska. Warszawa.   Google Scholar

Bryk, I. (1921), Materiyaly do istoriyi ukrayins’ko-cheskykh vzayemyn v pershiy polovyni XIX st. L’viv. [Брик, І. (1921), Матеріяли до історії українсько-ческих взаємин в першій половині XIX ст. Львiв.]   Google Scholar

Dem’yan, H. (1993), Ivan Vahylevych: Istoryk inarodoznavets’. Kyyiv. [Дем‘ян, Г. (1993), Іван Вагилевич: Iсторик і народознавець. Київ.]   Google Scholar

Dobrjański, K., Demonologia ludu ukraińskiego: Referat opracowany na podstawie dzieła Włodz. Hnatiuka p. t. „Etnograficznyj zbiryk” 15, 33 i 34. Archiwum PTL, nr inw. 158. Wrocław.   Google Scholar

Estreicher, K. (1867), Wagilewicz (Jan), [w:] Encyklopedia powszechna. XXVI. Warszawa, 301-304.   Google Scholar

Federowski, M. (1897), Lud białoruski na Rusi Litewskiej. T. 1: Wiara, wierzenia i przesądy ludu z okolic Wołkowyska, Słonima, Lidy i Sokółki. Kraków.   Google Scholar

Gałyga, M. (1992), Iwan Wahylewicz (Jan Wagilewicz), [w:] Adamczyk, E. (red.), Portrety ossolińskie. Antologia wspomnień. Wrocław, 86-91.   Google Scholar

Gieysztor, A. (1982), Mitologia Słowian. Warszawa.   Google Scholar

Gołębiowski, Ł. (1830), Lud Polski, jego zwyczaje, zabobony. Warszawa.   Google Scholar

Góra, B. (2023), Jan Wagilewicz (1811-1866) – zapomniany autor niewydanych rękopisów. Przy¬czynek do badań nad twórczością XIX-wiecznego pisarza galicyjskiego, [w:] Acta Universitatis Lodziensis. Folia Litteraria Polonica 2, 49-77.   Google Scholar

Górski, R. (1970), Lwowskie, [w:] Kapełuś, H. | Krzyżanowski, J. (red.), Dzieje folklorystyki polskiej 1800-1863. Epoka przedkolbergowska. Wrocław, 300-357.   Google Scholar

Il’nyts’ka, L. (1993), „Rus’ka Triytsya”: Markiyan Shashkevych, Ivan Vahylevych, Yakiv Holo¬vats’kyy: Biohrafichnyy pokazhchyk (1834-1990 rr.). L’viv. [Ільницька, Л. (1993), „Руська Трійця”: Маркіян Шашкевич, Іван Вагилевич, Яків Головацький: Біoграфічний покажчик (1834-1990 рр.). Львів.]   Google Scholar

Janion, M. (2017), Niesamowita Słowiańszczyzna. Fantazmaty literatury (wyd. 2 dodruk). Kraków.   Google Scholar

Kolberg, O. (1963), Pokucie. III (Dzieła wszystkie. XXXI). Wrocław | Poznań [Przedruk: Kolberg, O. (1888), Pokucie. Obraz etnograficzny. III. Kraków].   Google Scholar

Kolberg, O. (1970), Ruś Karpacka. I (Dzieła wszystkie. LIV). Wrocław | Poznań.   Google Scholar

Kolberg, O. (1971), Ruś Karpacka. II (Dzieła wszystkie. LV). Wrocław | Poznań.   Google Scholar

Kolberg, O. [Hucułowie Dalibora J. Wagilewicza. Tłum. z j. czesk. Huculové, obyvatele vychodniho pohoři karpatskeho „Časopis českého Museum” 1839, t. 13, z. 1, s. 45-68] [online]. Archiwum rękopisów Oskara Kolberga, teka 21-22: Pokucie, sygn. 1259, k. 22-23v. Archiwum PTL, https:// www.wbc.poznan.pl/dlibra/publication/427299/edition/341230 (accessed: 15.04.2024).   Google Scholar

Kolberg, O. [O upiorach i widmach przez Dalibora J. Wagilewicza. Tłum. z j. czesk. O upjrech a wid´mách „Časopis českého Museum“ 1840, t. 14, z. 3, s. 232] [online]. Archiwum rękopisów Oskara Kolberga, teka 21-22: Pokucie, sygn. 1259, k. 15-21v. Archiwum PTL, https://www.wbc. poznan.pl/dlibra/publication/427299/edition/341230 (accessed: 15.04.2024).   Google Scholar

Kosiński, T. J. (2019), Bogowie Słowian. Bóstwa, biesy i junacy. Warszawa.   Google Scholar

Kozak, Ł. (2023), Upiór. Historia naturalna (wyd. 3). Warszawa.   Google Scholar

Kyrchyv, R. F. (1990), Etnohrafichno-fol’klorystychna diyal’nist’ ‟Rus’koyi triytsi”. Kyyiv. [Кирчив, Р. Ф. (1990), Етнографічно-фольклористична діяльність ‟Руської трійці”. Київ.]   Google Scholar

Linker, T. (1998), Słowiańskie bogi i demony. Z rękopisu Bronisława Trentowskiego. Gdańsk.   Google Scholar

Mickiewicz, A. (1934), Literatura słowiańska. Wykłady w Collège de France. Kurs pierwszy. Rok 1841-1842. Płoszewski, L. (oprac.). Warszawa [Biblioteka Narodowa, sygn. II 591.985 A].   Google Scholar

Mokry, W. (1981), Folklor i jego rola w działalności „Ruskiej Trójcy”, [w:] Studia Polono-Slavi¬ca-Orientalia 7, 141-159.   Google Scholar

Moszyński, K. (1934), Kultura ludowa Słowian. T. II: Kultura duchowa. Kraków.   Google Scholar

Nowosielski (Marcinkowski), A. (1857), Lud ukraiński. I. Wilno.   Google Scholar

Pełka, L. (2004), Polskie wizje ukraińskiej ludowej mitologii niższej, [w:] Banek, K. (red.), Polsko-ukraińskie badania religii. Kraków, 167-180.   Google Scholar

Pełka, L. (2022), Polska demonologia ludowa. Wierzenia dawnych Słowian. Poznań.   Google Scholar

Podbereski, A. (1880), Materiały do demonologii ludu ukraińskiego w powiecie Czehryńskim. Kraków.   Google Scholar

Podgórscy, B. | A. (2000), Encyklopedia demonów: Diabły, diabełki, jędze, skrzaty, boginki… i wiele innych. Wrocław.   Google Scholar

Pogodіn, M. (1841), Galitsiya: Slavyanskiye novosti, [in:] Moskvityanin 1/2, 635. [Погодін, М. (1841), Галиция: Славянские новости, [in:] Москвитянин 1/2, 635.]   Google Scholar

Szyc, J. (1865), Słowiańscy bogowie. Warszawa.   Google Scholar

Vagilevich, I. (1855), Gutsuly, obitateli vostochnoy otrasli karpatskikh gor, [in:] Panteon 5 (21), 17-56. [Вагилевич, И. (1855), Гуцулы, обитатели восточной отрасли карпатских гор, [in:] Пантеон 5 (21), 17-56.]   Google Scholar

Vahylevych, I. (1978), Boyky, rus’ko-slov‘yans’kyy lyud u Halychyni, [in:] Zhovten’ 12 (410), 117-130. [Вагилевич, І. (1978), Бойки, русько-слов’янський люд у Галичині, [in:] Жовтень 12 (410), 117-130.]   Google Scholar

Voytovych, N. (2015), Narodnaya demonolohiya Boykivshchyny. L’viv. [Войтович, Н. (2015), Народная демонологія Бойківщини. Львів.]   Google Scholar

Wagilewicz, J. (1841), Pogrzeb u Słowian, [w:] Biblioteka Warszawska 2, 649-658.   Google Scholar

Wagilewicz, J. (1844a), O mieszkańcach wschodniej części gór Karpackich, [w:] Przegląd Nau¬kowy 29, 48-60; 30, 73-85.   Google Scholar

Wagilewicz, J. (1844b), Szełudywy Buniak. Z podań ludu, [w:] Biblioteka Naukowego Zakładu im. Ossolińskich 11, 181-195.   Google Scholar

Wagilewicz, J. (F19-36), Zarysy do demonologii. F19, Spr. 36, k. 1-15. Lwów: Lwowska Narodowa Naukowa Biblioteka Ukrainy im. W. Stefanyka.   Google Scholar

Wagilewicz, J. (F19-38), Różne zapisy do Etnologii słowiańskiej. F19, Spr. 38, k. 1-95. Lwów: Lwowska Narodowa Naukowa Biblioteka Ukrainy im. W. Stefanyka.   Google Scholar

Wagilewicz, J. (F19-39), Demonologia słowiańska. F19, Spr. 39, k. 1-46. Lwów: Lwowska Narodowa Naukowa Biblioteka Ukrainy im. W. Stefanyka.   Google Scholar

Wagilewicz, J. (F19-49), Kronika ludu z Demonologii słowiańskiej. F19, Spr. 49, k. 1-64. Lwów: Lwowska Narodowa Naukowa Biblioteka Ukrainy im. W. Stefanyka.   Google Scholar

Wahylewič, D. J. (1839), Huculové, obyvatele vychodniho pohoři karpatskeho, [w:] Časopis českého Museum 1 (13), 45-68.   Google Scholar

Wahylewič, D. J. (1840), O upjrech a wid´mách, [w:] Časopis českého Museum 3 (14), 232-261.   Google Scholar

Wahylewič, D. J. (1841), Bojkowé, lid ruskoslowanský w Haličjch, [w:] Časopis českého Museum 1 (15), 30-72.   Google Scholar

Wantowska, M. (1958), „Dziady“ kowieńsko-wileńskie, [w:] Krzyżanowski, J. (red.), Ludowość u Mickiewicza. Warszawa, 199-320.   Google Scholar

Wójcicki, K. (1837), Klechdy. Starożytne podania i powieści ludu polskiego i Rusi. Warszawa.   Google Scholar

Zych, P. | Vargas, W. (2022), Bestiariusz słowiański. Cz. 1 i 2. Olszanica.   Google Scholar

Pobierz


Opublikowane
01.07.2025

Cited By /
Share

Góra, B. (2025). Demonologia słowiańska Jana Wagilewicza. Przyczynek do badań nad niewydanym dziełem XIX-wiecznej etnografii. Przegląd Wschodnioeuropejski, 16(1), 207–218. https://doi.org/10.31648/pw.11459

Barbara Góra 
John Paul II Catholic University of Lublin