Oddawanie czci władcy w Rzymie w okresie cesarstwa na przykładzie manus velatae i silentiarii
Abstrakt
During the Roman Empire period, the ruler was venerated in many ways. Prostration, proskynesis, referring to the emperor as dominus; adora-tio purpurae; manus velatae; observing the ritual silence; and other rituals were supposed to strengthen the emperor’s authority. During the period of Dominate, the Roman freedom was replaced by etiquette at the imperial court. This article discusses only two examples of veneration of the ruler in the Roman Empire period, namely manus velatae and silentiarii. The manus velatae ritual consisted of giving hands covered with a cloth to the ruler and receiving objects from him in such hands. The gesture had already been encountered in many ancient cultures, such as Persian or Greek. What rarely occurred in Rome, as e.g. confirmed by Titus Livius in his History of Rome regarding the Numa period, became part of the court’s etiquette in Byzantine Rome. When, initially, hygienic and magical factors affected the development of the ritual, during the Dominate it was associated with largitio, namely the giving of gifts by the ruler as well as elements of mystery, submission and sanctification. Silentiaries were initially responsible for maintaining silence. Their social status gradually increased. They kept imperial audiences in order, convened meetings of the imperial council, received dignitaries, and played the role of messengers. Theodosian Code 6,23 and Code of Justinian 12,16 give examples of many imperial constitutions devoted to silentiaries, especially their privileges. Today, some elements of the imperial court etiquette, such as the manus velatae, are found in the Roman Catholic liturgy. In the age of sensitivity to the inherent and inalienable human dignity, also protected by laws, we use non-egalitarian titles, such as eminence, excellency, magnificence, etc., which are accepted as part of the so-called social dignity, but not the ontic
one.
Słowa kluczowe:
manus velatae, silentiaries, imperial etiquette, venerationBibliografia
Acerbi S., La figura del silentiarius en la corte bizantina, “Ilu. Revista de Ciencias de las Religiones“ 2007, nr 19. Google Scholar
Alföldi A., Die monarchische Repräsentation in römischen Kaiserreiche, Darmstadt 1970. Google Scholar
Berrouard M.F., Un tournant dans la vie de l’Église d’Afrique: les deux missions d’Alypius en Italie à la lumière des Lettres 10*, 15*, 16*, 22* et 23* A de saint Augustin, “Revue des Études Augustiniennes” 31 (1985). Google Scholar
Bursche A., Złote medaliony rzymskie w Barbaricum. Symbolika prestiżu i władzy społeczeństw barbarzyńskich u schyłku starożytności, Warszawa 1998. Google Scholar
Commentaire sur l’Oedipe, roi de Sophocle, à l’usage des collèges; par Auguste Scheler, Bruxelles 1843. Google Scholar
Constantini Porphyrogeniti imperatoris de Cerimoniis aulae byzantinae libri duo graece et latine e recensione Io. Iac. Reiskii cum eiusdem commentariis integris, vol. I, Bonnae 1829. Google Scholar
Cumont F., L’adoration des mages et l’art triomphal de Rome, “Memorie della Pontificia Accademia Romana di Archeologia” 1932, vol. 3, nr 3. Google Scholar
Dąbrowska M., s.v. Silentiarios, [w:] O. Jurewicz (red.), Encyklopedia Kultury Bizantyńskiej, Warszawa 2002. Google Scholar
Dudek D., „Referendari i a sekretis”. Sekretarze rzymskich cesarzy od IV do przełomu XII/XIII wieku, Poznań 2013, (mps). Google Scholar
Emion M., Des soldats de l’armée romaine tardive: les protectores (IIIe–VIe siècles ap. J.-C.), Vol. II, Prosopographie, Annexes, Bibliographie, Rouen 2017 Google Scholar
https://tel.archives-ouvertes.fr/tel-01740232/file/these_maxime_emion_annexes.pdf. Evangelia Apocrypha adhibitis plurimis codicibus Graecis et Latinis maximam partem nunc primum consultis atque ineditorum copia insignibus collegit atque recensuit Constantinus de Tischendorf, Hildesheim-Zürich-New York 1987. Google Scholar
Gajus Swetoniusz Trankwillus, Żywoty cezarów. Przełożyła, wstępem i komentarzem opatrzyła Janina Niemirska-Pliszczyńska. Przedmowę napisał Józef Wolski, Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk-Łódź 1987. Google Scholar
Grimal P., «Fides» et le secret, “Revue de l’histoire des Religions” 1974, t. 185, nr 2. Google Scholar
Historycy Cesarstwa Rzymskiego. Żywoty cesarzy od Hadriana do Numeriana. Tłumaczyła, przedmową, przypisami i skorowidzem opatrzyła Hanna Szelest, Warszawa 1966. Google Scholar
Inscriptiones urbis Romae latinae consilio et auctoritate Academiae litterarum regiae Borussicae collegerunt Guilelmus Henzen et Iohannes Baptista de Rossi; ediderunt Eugenius Bormann, Guilelmus Henzen, Christianus Huelsen. Pars secunda, Berolini 1882. Google Scholar
Inscriptiones urbis Romae latinae Partis quartae fasciculus posterior. Additamenta collegit et edidit Christianus Huelsen, Berolini 1902. Google Scholar
Kamienik R., Niewolnicy w pismach Salwiana z Marsylii na tle poglądów literatury antycznej, “Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska” 1965, Sectio F vol. 20/1. Google Scholar
Kazhdan A. P., s.v., Silentiarios, [w:[ Alexander P. Kazhdan (Hrsg.), The Oxford Dictionary of Byzantium, Bd. 3, New York-Oxford 1991, s. 1896. Google Scholar
Kolb F., Ideał późnoantycznego władcy. Ideologia i autoprezentacja, Przekład Anna Gierlińska. Do druku podał Leszek Mrozewicz, Poznań 2008. Google Scholar
Ksenofont, Historia grecka, Przełożył Witold Klinger. Opracował i wstępem opatrzył Józef Wolski, Wrocław 2004. Google Scholar
Lepelley C., La crise de l’Afrique romaine au début du Ve siècle, d’après les lettres nouvellement découvertes de saint Augustin, [w:] Comptes rendus des séances de l’Académie des Inscriptions et Belles-Lettres, 125e année, n. 3, (1981), s. 445–463. Google Scholar
Lippold A., s.v. Silentiarii, w: Der Kleine Pauly. Lexikon der Antike. Auf der Grundlage von Pauly’s Realencyclopädie der classischen Altertumswissenschaft unter Mitwirkung zahlreicher Fachgelehrter bearbeitet und herausgegeben von Konrat Ziegler, Walther Sontheimer und Hans Gärtner, Band 5, Schaf – Zythos Nachträge, München 1979, kol. 193. Google Scholar
Maier G., Amtsträger und Herrscher in der Romania Gothica. Vergleichende Untersuchungen zu den Institutionen der ostgermanischen Völkerwanderungsreiche, Stuttgart 2005. Google Scholar
Marotta V., Liturgia del potere: documenti di nomina e cerimonie di investitura fra principato e tardo impero romano, Napoli 1999. Google Scholar
Mastrangelo L., Il peculium quasi castrense. Privilegio dei palatini in età tardo antica, RIDA 3, 52 (2005) 261–308. Google Scholar
Novum Testamentum Graeco-Latinum. Vulgata Interpretatione Latina editionem complutensem diligentissime expresso e regione opposita. Studio et Cura D. Petri Aloysii Gratz, Pars I. Quatuor Evangelia Complectens, Tubingae 1821. Google Scholar
Pédech P., Hans-Werner Ritter, Diadem und Königsherrschaft. Untersuchungen zu Zeremonien und Rechtsgrundlagen des Herrschaftsantritt bei den Persern, bei Alexander dem Grossen und im Hellenismus (Vestigia, Beiträge zur alten Geschichte, Band 7), 1965, [w:] Revue des Études Anciennes, tome 68 (1966) n° 3–4. Google Scholar
Prokopiusz z C., Historia wojen, tom I, Wojny z Persami i Wandalami. Z języka greckiego przełożył, wstępem poprzedził, komentarzem opatrzył Dariusz Brodka, Kraków 2013. Google Scholar
Prostko-Prostyński J., s.v. Anastazjusz I Dikoros, [w:] J. Prostko-Prostyński (red.), S. Bralewski (red.), M.J. Leszka (red.), M. Kokoszko (red.), Słownik cesarzy rzymskich, Poznań 2001. Google Scholar
Ritter H. W., Diadem und Königsherrschaft. Untersuchungen zu Zeremonien und Rechtsgrundlagen des Herrschaftsantritt bei den Persern, bei Alexander dem Grossen und im Hellenismus (Vestigia, Beiträge zur alten Geschichte, Band 7), München-Berlin, 1965. Google Scholar
Römische Grabinschriften, Gesammelt und ins Deutsche übertragen von Hieronymus Geist, betreut von Gerhard Pfohl, München 1976. Google Scholar
Roussel P., De Visscher Fernand, Inscriptions du temple de Dmeir, „Syria“ t. 23 fasc. 3–4 (1942). Google Scholar
S.v. velum, [w:] M. Plezia (red.), Słownik łacińsko-polski, t. V, S–Z, Warszawa 1979. Google Scholar
Sajkowski R., Divus Augustus Pater. Kult boskiego Augusta za rządów dynastii julijsko-klaudyjskiej, Olsztyn 2001. Google Scholar
Salwian z Marsylii, O rządach Boga, [w:] idem, Dzieła wszystkie. Tłumaczenie z języka łacińskiego: Paulina Jakubowska, ks. Tadeusz Kołosowski, Marta Przyszychowska, Wstęp ks. Tadeusz Kołosowski, Redakcja: ks. Tadeusz Kołosowski, Karolina Kochańczyk-Bonińska, Marta Przyszychowska, Paulina Jakubowska, Warszawa 2010. Google Scholar
Sancti Aureli Augustini opera. Epistolae ex duobus codicibus nuper in lucem prolatae. Recensuit Johannes Divjak (= Corpus Scriptorum Ecclesiasticorum Latinorum editum consilio et impensis Academiae Scientiarum Austriacae, vol. LXXXVIII), Vindobonae 1981. Google Scholar
Sartre M., Wschód rzymski. Prowincje i społeczeństwa prowincjonalne we wschodniej części basenu Morza Śródziemnego w okresie od Augusta do Sewerów (31 r. p.n.e. – 235 r. n.e.). Tłumaczył Stanisław Rościcki. Redakcja naukowa wydania polskiego Krzysztof Nowotka, Wrocław-Warszawa-Kraków 1997. Google Scholar
Seeck O., Regesten der Kaiser und Päpste für die Jahre 311 bis 476 n. Chr. Vorarbeit zu einer Prosopographie der christlichen Kaiserzeit, Stuttgart 1919. Google Scholar
Seeck O., s.v. Silentiarius, w: Paulys Realencyclopädie der Classischen Altertumswissenschaft. Neue Bearbeitung Begonnen von Georg Wissowa, 2 Reihe /5 Halbband, Stuttgart 1927, kol. 57–58. Google Scholar
Sitek B., Dominat – późne cesarstwo rzymskie (284–565), [w:] A. Jurewicz (red.), R. Sajkowski (red.), B. Sitek (red.), J. Szczerbowski (red.), A. Świętoń (red.), Rzymskie prawo publiczne. Wybrane zagadnienia, Olsztyn, 2011. Google Scholar
Sofokles, Król Edyp, spolszczył i opracował Antoni Libera, ilustrował Piotr Gidlewski, Warszawa 2012. Google Scholar
Sondel J., Egalitaryzm i elitaryzm – kilka refleksji ze stanowiska romanisty, [w:] E. Kozerska (red.), P. Sadowski (red.), A. Szymański (red.), Egalitaryzm i elitaryzm. Google Scholar
Tradycja i przyszłość Europy, Opole 2012. Google Scholar
Sondel J., Słownik łacińsko-polski dla prawników i historyków, Kraków 1997. Google Scholar
Spychała D., Ideał władcy w późnym antyku, “Meander” vol. 64–67 (2009–2012). Google Scholar
Świętoń A., Przymus służby wojskowej w późnym cesarstwie rzymskim, “Studia Prawnoustrojowe” 2007, nr 7 (2007). Google Scholar
T. Macci Plauti Comoediae, ex recensione Georgii Goetz et Friderici Schoell, fasciculus 1, Amphitruonem, Asinariam, Aululariam complectens praecedunt de Plauti vita ac poesi testimonia veterum editio stereotypa, Lipsiae 1898. Google Scholar
Tytus Liwiusz, Dzieje Rzymu od założenia miasta. Księgi I–V. Przełożył Andrzej Kościółek. Wstęp napisał Józef Wolski. Opracował Mieczysław Brożek, Wrocław- Google Scholar
-Warszaw-Kraków 1968. Google Scholar
Valpy’s Virgil improved. The Bucolics, Georgics, and Æneid of Virgil; with marginal References and concise Notes from Wagner, Heyne, and Anthon. Edited from the text of Wagner, by the rev. James Pycroft, B.A. Trin. Coll. Oxford., London 1846. Google Scholar
Wójcik M.A, Zagadnienie nierówności społecznej w “De Gubernatione Dei” Salwiana z Marsylii: aspekty prawne, “Prawo Kanoniczne: Kwartalnik Prawno-Historyczny” 2011, 54/1–2. Google Scholar
