Traf moralny a prawo karne. Kilka refleksji na temat zawinienia, wolnej woli i odpowiedzialności
Abstrakt
The article is an attempt to accept the philosophical concepts of moral luck in the field of criminal law science, including the philosophy and dogmatics of criminal law, especially in relation to the understanding of the concept of guilt and the consequences for the criminal assessment of human behavior. The author presents the concept of understanding moral luck and the resulting challenges regarding the principle of control which is the basic element of the assumption of the free will of man. The main problem is to discuss the importance of “moral fortune” in criminal law, whose serious inclusion in disputes over the nature of guilt can change the perception of the principle of subjective criminal liability developed over the centuries. The concept of moral luck given by contemporary philosophy, including Williams and Nagel, demands a reinterpretation of the concept of guilt based on free will and the principle of human control from a philosophical perspective. The article also suggests the possible use of “moral luck argument” in the application of criminal law.
Słowa kluczowe:
guilt, moral guilt, legal guilt, degrees of guilt in criminal justice system, free will, responsibility, criminal law, circumstances excluding guilt, philosophy of criminal law, law and morality.Bibliografia
Barczak-Oplustil A., Sporne zagadnienia istoty winy w prawie karnym. Zarys problemu, „Czasopismo Prawa Karnego i Nauk Penalnych” 2005, r. IX, z. 2.
Bremer J., Czy wolna wola jest wolna?, Kompatybilizm na tle badań interdyscyplinarnych, Kraków 2013.
Cieślak M., Polskie prawo karne. Zarys systemowego ujęcia, Warszawa 1994.
Cieślak M., Zasada humanizmu jako naczelna dyrektywa w sferze prawa karnego, „Zeszyty Naukowe Wydziału Prawa i administracji UG” 1985, nr 13.
Enoch D., Moral Luck and the Law, „Philosopical Compass” 2010, nr 5 (1).
Gardocki L., Prawo karne, Warszawa 2004.
Głąb B., Siła problematyczności moralnej w Annie Kareninie Lwa Tołstoja, „Przegląd Filozoficzny – Nowa Seria” 2014, nr 3 (91).
Górowski W., Subiektywne elementy odpowiedzialności karnej – kilka uwag o charakterze ogólnym, [w:] P. Kardas, T. Sroka, W. Wróbel (red.). Państwo prawa i prawo karne. Księga jubileuszowa Profesora Andrzeja Zolla, tom. II, Warszawa 2012.
Janicka D., Spór o teorie kary w dobie klasycznej szkoły prawa karnego na ziemiach polskich i niemieckich w XIX wieku, „Polska Akademia Umiejętności. Prace Komisji Historii Nauki” 2000, t. II.
Janikowski W., P.F. Strawson wobec Kanta. Etyka wobec metafizyki, „Przegląd Filozoficzny – Nowa Seria” 2019, nr 4 (112).
Juzaszek M., Między trafem moralnym [Moral Luck] a trafem prawnym [Legal Luck], „Diametros” 2014, nr 41.
Juzaszek M., Paradoks trafu prawnego. Studium filozoficznoprawne, rozprawa doktorska napisana pod kierunkiem promotora prof. dr hab. Tomasza Gizbert Studnickiego oraz promotora pomocniczego dra Adama Dyrdy na Wydziale Prawa i Administracji Uniwersytetu Jagiellońskiego, wersja niepublikowana, Kraków 2017.
Juzaszek M., Retrybutywizm a problem trafu prawnego, [w:] M. Andruszkiewicz, A. Breczko, S. Oliwniak (red.), Filozoficzne i teoretyczne zagadnienia demokratycznego państwa prawa, Białystok 2015.
Lachowski J., Wina w prawie karnym, [w:] R. Dębski (red.), System prawa karnego. Tom III. Nauka o przestępstwie. Zasady odpowiedzialności, Warszawa 2013.
Lewandowski W., Ewaluacyjne i egzystencjalne aspekty trafu prawnego, „Roczniki Filozoficzne” 2019, t. LXVII, nr 2.
Lipiński K., O dwóch odmianach wzorców osobowych w prawie karnym, „Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny” 2018, r. LXXX, z. 2.
Marzec-Remiszewski M., Czy jest możliwe mówienie o odpowiedzialności bez wolnej woli?, [w:] K. Bałękowski, K. Maciąg (red.), Filozoficzne rozważania o człowieku,
wolności i wartościach, Lublin 2015.
Myrcha M., Problem winy w karnym ustawodawstwie kanonicznym, „Prawo Kanoniczne. Kwartalnik Prawno-Historyczny” 1965, nr 8/2.
Nagel T., Traf moralny, [w:], Pytania ostateczne, tłum. A. Romaniuk, Warszawa 1997.
Nelkin D. K., Moral Luck, _The Stanford Encyclopedia of Philosophy (Summer 2019 Edition), Zalta E.N. (red.), https://plato.stanford.edu/entries/moral-
-luck/ (data dostępu: 29.01.2020).
Opar A., Wina kombinowana w prawie karnym jako dualizm form winy, „Studia Prawnoustrojowe” 2015, nr 27.
Peno M., Aspekty moralne odpowiedzialności w prawie karnym, „Acta Universitatis Lodziensis. Folia Iuridica” 2012, nr 75.
Peno M., Problem sposobu pojmowania i roli winy w prawie karnym (od dogmatyki do wartości), „Czasopismo Prawa Karnego i Nauk Penalnych” 2016, r. XX, z. 3.
Peno M., Sprawiedliwość kary w niesprawiedliwych społeczeństwach, „Studia Prawnoustrojowe” 2017, nr 35.
Pohl Ł., Komentarz do art. 1 k.k., [w:] R.A. Stefański (red.), Kodeks karny. Komentarz, Warszawa 2015.
Rejman G., Teorie i formy winy w prawie karnym, Warszawa 1980.
Reymont W.S., Chłopi. Tom I–II, Jesień-Zima, Wydanie szóste popularne. Warszawa–Kraków–Łódź–Paryż–Poznań–Wilno–Zakopane, reprint wydania z 1928 r.
Ripstein A., Closing the Gap, „Theoritcal Inquires in Law” 2008, nr 9(1).
Snarski T., Po co prawu karnemu filozofia prawa?, [w:] M. Pająk, R. Zawłocki (red.), Prawo karne wobec konstytucji, Warszawa 2018.
Pijas P., Analiza krytyczna Bernarda Williamsa koncepcji filozofii, „Scientia Philosophica. Zeszyty Naukowe Doktorantów Wydziału Filozofii KUL” 2012, nr 1.
Rodzynkiewicz M., Kilka uwag o relacyjnym pojęciu winy w prawie karnym, „Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny” 2001, r. LXIII, z. 4.
Stanford Encyclopedia of Philosophy, https://plato.stanford.edu/entries/moral-luck/.
Stomma S., Fikcja winy, „Państwo i Prawo” 1947, r. II, z. 10 (20).
Strzyżyński P., Problem trafu moralnego i winy według Thomasa Nagela i Norvina Richardsa. Próba uzupełnienia krytyki Richardsa, „Osoba i Wina. Filozofia Chrześcijańska” 2012, t. 9.
Szutta N., Granice autonomii etyki. O potrzebie uwzględniania wyników nauk empirycznych w etyce, „Analiza i Egzystencja” 2017, nr 39.
Świecki D., Wina w prawie karnym materialnym i procesowym, „Prokuratura i Prawo” 2009, nr 11–12.
Warylewski J., Prawo karne. Część ogólna, Warszawa 2017.
Wąsek A., Kodeks karny. Komentarz, Tom I, Gdańsk 1999.
Williams B., Traf moralny, w: tenże, Ile wolności powinna mieć wola?, tłum. Baszniak T., Duliński T., Szczubiałka M., Warszawa 1999.
Zajadło, Po co prawnikom filozofia prawa?, Warszawa 2008.
Zakrzewski P., Stopniowanie winy w prawie karnym, Warszawa 2016.
Zalewski W., Przestępca „niepoprawny” – jako problem polityki kryminalnej, Gdańsk 2010.
Zagzebski L., Traf religijny, przekład J.K. Teske, „Roczniki Filozoficzne” 2012, t. LX, nr 2.
Bremer J., Czy wolna wola jest wolna?, Kompatybilizm na tle badań interdyscyplinarnych, Kraków 2013.
Cieślak M., Polskie prawo karne. Zarys systemowego ujęcia, Warszawa 1994.
Cieślak M., Zasada humanizmu jako naczelna dyrektywa w sferze prawa karnego, „Zeszyty Naukowe Wydziału Prawa i administracji UG” 1985, nr 13.
Enoch D., Moral Luck and the Law, „Philosopical Compass” 2010, nr 5 (1).
Gardocki L., Prawo karne, Warszawa 2004.
Głąb B., Siła problematyczności moralnej w Annie Kareninie Lwa Tołstoja, „Przegląd Filozoficzny – Nowa Seria” 2014, nr 3 (91).
Górowski W., Subiektywne elementy odpowiedzialności karnej – kilka uwag o charakterze ogólnym, [w:] P. Kardas, T. Sroka, W. Wróbel (red.). Państwo prawa i prawo karne. Księga jubileuszowa Profesora Andrzeja Zolla, tom. II, Warszawa 2012.
Janicka D., Spór o teorie kary w dobie klasycznej szkoły prawa karnego na ziemiach polskich i niemieckich w XIX wieku, „Polska Akademia Umiejętności. Prace Komisji Historii Nauki” 2000, t. II.
Janikowski W., P.F. Strawson wobec Kanta. Etyka wobec metafizyki, „Przegląd Filozoficzny – Nowa Seria” 2019, nr 4 (112).
Juzaszek M., Między trafem moralnym [Moral Luck] a trafem prawnym [Legal Luck], „Diametros” 2014, nr 41.
Juzaszek M., Paradoks trafu prawnego. Studium filozoficznoprawne, rozprawa doktorska napisana pod kierunkiem promotora prof. dr hab. Tomasza Gizbert Studnickiego oraz promotora pomocniczego dra Adama Dyrdy na Wydziale Prawa i Administracji Uniwersytetu Jagiellońskiego, wersja niepublikowana, Kraków 2017.
Juzaszek M., Retrybutywizm a problem trafu prawnego, [w:] M. Andruszkiewicz, A. Breczko, S. Oliwniak (red.), Filozoficzne i teoretyczne zagadnienia demokratycznego państwa prawa, Białystok 2015.
Lachowski J., Wina w prawie karnym, [w:] R. Dębski (red.), System prawa karnego. Tom III. Nauka o przestępstwie. Zasady odpowiedzialności, Warszawa 2013.
Lewandowski W., Ewaluacyjne i egzystencjalne aspekty trafu prawnego, „Roczniki Filozoficzne” 2019, t. LXVII, nr 2.
Lipiński K., O dwóch odmianach wzorców osobowych w prawie karnym, „Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny” 2018, r. LXXX, z. 2.
Marzec-Remiszewski M., Czy jest możliwe mówienie o odpowiedzialności bez wolnej woli?, [w:] K. Bałękowski, K. Maciąg (red.), Filozoficzne rozważania o człowieku,
wolności i wartościach, Lublin 2015.
Myrcha M., Problem winy w karnym ustawodawstwie kanonicznym, „Prawo Kanoniczne. Kwartalnik Prawno-Historyczny” 1965, nr 8/2.
Nagel T., Traf moralny, [w:], Pytania ostateczne, tłum. A. Romaniuk, Warszawa 1997.
Nelkin D. K., Moral Luck, _The Stanford Encyclopedia of Philosophy (Summer 2019 Edition), Zalta E.N. (red.), https://plato.stanford.edu/entries/moral-
-luck/ (data dostępu: 29.01.2020).
Opar A., Wina kombinowana w prawie karnym jako dualizm form winy, „Studia Prawnoustrojowe” 2015, nr 27.
Peno M., Aspekty moralne odpowiedzialności w prawie karnym, „Acta Universitatis Lodziensis. Folia Iuridica” 2012, nr 75.
Peno M., Problem sposobu pojmowania i roli winy w prawie karnym (od dogmatyki do wartości), „Czasopismo Prawa Karnego i Nauk Penalnych” 2016, r. XX, z. 3.
Peno M., Sprawiedliwość kary w niesprawiedliwych społeczeństwach, „Studia Prawnoustrojowe” 2017, nr 35.
Pohl Ł., Komentarz do art. 1 k.k., [w:] R.A. Stefański (red.), Kodeks karny. Komentarz, Warszawa 2015.
Rejman G., Teorie i formy winy w prawie karnym, Warszawa 1980.
Reymont W.S., Chłopi. Tom I–II, Jesień-Zima, Wydanie szóste popularne. Warszawa–Kraków–Łódź–Paryż–Poznań–Wilno–Zakopane, reprint wydania z 1928 r.
Ripstein A., Closing the Gap, „Theoritcal Inquires in Law” 2008, nr 9(1).
Snarski T., Po co prawu karnemu filozofia prawa?, [w:] M. Pająk, R. Zawłocki (red.), Prawo karne wobec konstytucji, Warszawa 2018.
Pijas P., Analiza krytyczna Bernarda Williamsa koncepcji filozofii, „Scientia Philosophica. Zeszyty Naukowe Doktorantów Wydziału Filozofii KUL” 2012, nr 1.
Rodzynkiewicz M., Kilka uwag o relacyjnym pojęciu winy w prawie karnym, „Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny” 2001, r. LXIII, z. 4.
Stanford Encyclopedia of Philosophy, https://plato.stanford.edu/entries/moral-luck/.
Stomma S., Fikcja winy, „Państwo i Prawo” 1947, r. II, z. 10 (20).
Strzyżyński P., Problem trafu moralnego i winy według Thomasa Nagela i Norvina Richardsa. Próba uzupełnienia krytyki Richardsa, „Osoba i Wina. Filozofia Chrześcijańska” 2012, t. 9.
Szutta N., Granice autonomii etyki. O potrzebie uwzględniania wyników nauk empirycznych w etyce, „Analiza i Egzystencja” 2017, nr 39.
Świecki D., Wina w prawie karnym materialnym i procesowym, „Prokuratura i Prawo” 2009, nr 11–12.
Warylewski J., Prawo karne. Część ogólna, Warszawa 2017.
Wąsek A., Kodeks karny. Komentarz, Tom I, Gdańsk 1999.
Williams B., Traf moralny, w: tenże, Ile wolności powinna mieć wola?, tłum. Baszniak T., Duliński T., Szczubiałka M., Warszawa 1999.
Zajadło, Po co prawnikom filozofia prawa?, Warszawa 2008.
Zakrzewski P., Stopniowanie winy w prawie karnym, Warszawa 2016.
Zalewski W., Przestępca „niepoprawny” – jako problem polityki kryminalnej, Gdańsk 2010.
Zagzebski L., Traf religijny, przekład J.K. Teske, „Roczniki Filozoficzne” 2012, t. LX, nr 2.
Snarski, T. (2019). Traf moralny a prawo karne. Kilka refleksji na temat zawinienia, wolnej woli i odpowiedzialności. Studia Prawnoustrojowe, (46), 395–413. Pobrano z https://czasopisma.uwm.edu.pl/index.php/sp/article/view/5353
