Prawno-finansowe uwarunkowania funkcjonowania miast metropolitalnych w Polsce w turbulentnym otoczeniu – doświadczenia po pandemii COVID-19
Katarzyna Maj-Serwatka
Uniwersytet Ekonomiczny w Krakowiehttps://orcid.org/0000-0003-0312-3359
Anna Wichowska
Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie UWMhttps://orcid.org/0000-0003-2862-4424
Abstrakt
Ważnym czynnikiem wpływającym na gospodarkę finansową samorządu w latach 2020-2021 była pandemia Covid-19 i jej skutki w postaci lockdownu oraz istotnych zmian uwarunkowań prawnych funkcjonowania jednostek samorządu terytorialnego. Skala i rodzaj efektów były zróżnicowane w zależności od poziomu samorządu i rodzaju gmin. W przypadku dużych miast skutki nagłych kryzysów gospodarczych i społecznych są tym bardziej dotkliwe, że miasta dysponują relatywnie wyższymi dochodami własnymi i charakteryzują się szeregiem powiązań gospodarczych z sektorem publicznym i prywatnym. Stąd celem badawczym była identyfikacja zmian prawnych w zakresie finansowania jednostek samorządu terytorialnego ze szczególnym uwzględnieniem okresu pandemii Covid-19 oraz ocena wpływu pandemii Covid-19 na sytuację finansową największych miast w Polsce należących do Unii Metropolii Polskich.
Dla realizacji tak określonych celów w pierwszej kolejności dokonano analizy zmian przepisów prawnych oraz analizy wybranych wskaźników finansowych dla 12 miast metropolitalnych w Polsce w latach 2019-2021, a następnie oceny zróżnicowania skutków pandemii w badanej grupie.
Wyniki badań stanowią uzupełnienie luki badawczej dotyczącej skutków pandemii Covid-19 dla finansów samorządowych. Dotyczą one nie tylko wpływu pandemii na gospodarkę finansową metropolii w Polsce, ale również obejmują ocenę wpływu najważniejszych zmian przepisów prawnych na sytuację finansową JST. Przeprowadzona analiza zmian przepisów prawnych pozwala stwierdzić, że ich skutki mają wpływ nie tylko na zasady prowadzenia gospodarki finansowej, ale przede wszystkim na poziom i strukturę dochodów JST (w szczególności miast metropolitalnych). Regulacje te ograniczyły samodzielność finansową poprzez zmniejszenie znaczenia dochodów własnych, przy jednoczesnym zwiększeniu roli transferów zewnętrznych. W efekcie pandemii nastąpiło istotne pogorszenie się sytuacji finansowej miast metropolitalnych w Polsce. Należy jednak zauważyć, że skutki pandemii i zmian prawnych nawet w przypadku stosunkowo jednorodnej grupy miast metropolitalnych były bardzo zróżnicowane. Najsilniej odczuły je Lublin, Kraków, Warszawa.
Słowa kluczowe:
prawo finansowe, gospodarka finansowa jednostek samorządu terytorialnego, dochody JST, pandemia Covid-19, kryzys finansowyBibliografia
Ahrens T., Ferry L., Financial resilience of English local government in the aftermath of COVID-19, “Journal of Public Budgeting, Accounting & Financial Management” 2020, nr 32,5, s. 813-823. Google Scholar
Ahrens T., Ferry L., Newcastle City Council and the grassroots: accountability and budgeting under austerity, “Accounting, Auditing & Accountability Journal” 2015, nr 28, s. 909-933. Google Scholar
Anessi-Pessina E., Barbera C., Sicilia M., Steccolini I., Public sector budgeting: a European review of accounting and public management journals, “Accounting, Auditing & Accountability Journal” 2016, nr 29,3, s. 491-519. Google Scholar
Będzieszak M., Dochody gmin w sytuacji kryzysu gospodarczego, „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego. Ekonomiczne Problemy Usług” 2010, nr 43, s. 9-18. Google Scholar
Breunig C., Busemeyer M. R. Fiscal austerity and the trade-off between public investment and social spending, “Journal of European Public Policy” 2012, nr 19,6, s. 921-938. Google Scholar
Cantó O., Figari F., Fiorio C. V., Kuypers S., Marchal S., Romaguera-de-la-Cruz M., Tasseva I. V., Verbist G., Welfare resilience at the onset of the COVID‐19 pandemic in a selection of European countries: Impact on public finance and household incomes, “Review of Income and Wealth” 2022, nr 68(2), s. 293-322. Google Scholar
Cepiku D., Mussari R., Giordano F., Local governments managing austerity: Approaches, determinants and impact, “Public Administration” 2016, nr 94(1), s. 223-243. Google Scholar
Fornaro L., Wolf M., Covid-19 coronavirus and macroeconomic policy, “Working Papers from Barcelona Graduate School of Economics” 2020, nr 1168, https://repositori.upf.edu/bitstream/handle/10230/48498/CREIFornaroWolfCorona_v2.pdf?sequence=1&isAllowed=y (data dostępu: 21.07.2022). Google Scholar
Główny Urząd Statystyczny, Gospodarka finansowa jednostek samorządu terytorialnego 2020, Warszawa 2021, https://stat.gov.pl/obszary-tematyczne/rachunki-narodowe/statystyka-sektora-instytucji-rzadowych-i-samorzadowych/gospodarka-finansowa-jednostek-samorzadu-terytorialnego-2020,5,17.html (data dostępu: 20.01.2023). Google Scholar
Hale T., Angrist N., Kira B., Petherick A., Phillips T., Webster S., Variation in government responses to COVID-19, 2020, https://www.bsg.ox.ac.uk/sites/default/files/2020-12/BSG-WP-2020-032-v10.pdf (data dostępu: 21.07.2022). Google Scholar
Hood C., Dixon R., A model of cost‐cutting in government? The great management revolution in UK central government reconsidered, “Public Administration” 2013, nr 91(1), s. 114-134. Google Scholar
Kickert W., How the German government responded to the financial, economic and fiscal crises, “Public Money & Management” 2013, nr 33(4), s. 291-296. Google Scholar
Kickert W., State responses to the fiscal crisis in Britain, Germany and the Netherlands, “Public Management Review” 2012, nr 14(3), s. 299-309. Google Scholar
Leachman M., McNichol E. Pandemic’s impact on state revenues less than earlier expected but still severe. Center on budget and policy priorities, 2020, https://www.cbpp.org/research/state-budget-and-tax/pandemics-impact-on-state-revenues-less-than-earlier-expected-but (data dostępu: 21.07.2022). Google Scholar
Lodge M., Hood C., Into an age of multiple austerities? Public management and public service bargains across OECD countries, “Governance” 2012, 25(1), s. 79-101. Google Scholar
López-Santana M., Rocco P., Fiscal federalism and economic crises in the United States: Lessons from the COVID-19 pandemic and great recession, “The Journal of Federalism” 2021, nr 51(3), s. 365-395. Google Scholar
Łubina J., Oddziaływanie pandemii COVID-19 na finanse jednostek samorządu terytorialnego, „Prawo Budżetowe Państwa i Samorządu” 2021, nr 9(4), s. 103-116. Google Scholar
Maj-Waśniowska K., Cycoń M., Reguły fiskalne dotyczące jednostek samorządu terytorialnego jako element konsolidacji fiskalnej w Polsce, “Zeszyty Naukowe/Polskie Towarzystwo Ekonomiczne” 2012, nr 13, s. 192-193. Google Scholar
Maj-Waśniowska K., Góral R., Zasada adekwatności w finansowaniu zadań oświatowych jednostek samorządu terytorialnego w Polsce, “Zeszyty Naukowe Uniwersytet Ekonomiczny w Krakowie” 2010, nr 840, s. 93-106. Google Scholar
Marrs C., An eye to the future: preparing public finances for life after Covid-19, “Public Finance” 2020, nr 23, https://www.publicfinance.co.uk/feature/2020/06/eye-future-preparing-public-finances-life-after-covid-19 (data dostępu 21.07.2022). Google Scholar
Meier S., Gonzalez M. R., Kunze F., The global financial crisis, the EMU sovereign debt crisis and international financial regulation: lessons from a systematic literature review, “International Review of Law and Economics” 2020, nr 65, 105945. Google Scholar
Miller D. B., Hokenstad T., Rolling downhill: Effects of austerity on local government social services in the United States, “Journal of Sociology & Social Welfare” 2014, nr 41, s. 93-108. Google Scholar
Ministerstwo Finansów, Wskaźniki do oceny sytuacji finansowej jednostek samorządu terytorialnego w latach 2018-2020, Warszawa 2021, https://www.gov.pl/web/finanse/wskazniki-do-oceny-sytuacji-finansowej-jednostek-samorzadu-terytorialnego-w-latach-2018-2020 (data dostępu: 10.12.2022). Google Scholar
Moreira A., Hick R., COVID‐19, the Great Recession and social policy: Is this time different?, “Social Policy & Administration” 2020, nr 55(2), s. 261-279. Google Scholar
Moulton S., Wise C. Shifting boundaries between the public and private sectors: implications from the economic crisis, “Public Administration Review” 2010, nr 70(3), s. 349-360. Google Scholar
Murtagh F., Legendre P., Ward’s hierarchical agglomerative clustering method: which algorithms implement Ward’s criterion?, “Journal of classification” 2014, nr 31, s. 274-295. Google Scholar
OECD, The impact of the COVID-19 crisis on regional and local governments, “OECD Regional Development Working Papers” 2020, https://www.oecd-ilibrary.org/urban-rural-and-regional-development/the-impact-of-the-covid-19-crisis-on-regional-and-local-governments_fb952497-en (data dostępu: 31.07.2022). Google Scholar
Ogden K., Philips D., The financial risk and resilience of English local authorities in the coronavirus crisis, Institute for Fiscal Studies 2020, https://ifs.org.uk/publications/14893 (data dostępu: 27.07.2022). Google Scholar
Overmans J. F. A., Noordegraaf M., Managing austerity: rhetorical and real responses to fiscal stress in local government, “Public money & management” 2014, nr 34(2), s. 99-106. Google Scholar
Pandey S. K., Cutback management and the paradox of publicness, “Public administration review” 2010, nr 70(4), s. 568-569. Google Scholar
Patrzałek L., Wyzwania dla finansów jednostek samorządu terytorialnego w Polsce po 2020 r., „Samorząd Terytorialny” 2019, nr 3, s. 5-14. Google Scholar
Peters J., The rise of finance and the decline of organised labour in the advanced capitalist countries, “New Political Economy” 2011, nr 16(1), s. 73-99. Google Scholar
Poniatowicz M., Koncepcja federalizmu fiskalnego w systemie finansów samorządu terytorialnego, Wydawnictwo CeDeWu, Warszawa 2018. Google Scholar
Poniatowicz M., O tym jak kryzys finansowy podważył ideę redystrybucji poziomej dochodów w sektorze samorządowym, “Zeszyty Naukowe Polskie Towarzystwo Ekonomiczne” 2011, nr 10, s. 237-251. Google Scholar
Poniatowicz M., Wpływ kryzysu gospodarczego na systemy finansowe jednostek samorządu terytorialnego. Na przykładzie największych miast w Polsce, CeDeWu Warszawa 2011. Google Scholar
Pratchett L., Local autonomy, local democracy and the ‘new localism, “Political studies” 2004, nr 52(2), s. 358-375. Google Scholar
Rubin M. M., Willoughby K., State budget balancing strategies: COVID‐19 and the Great Recession, “Public Budgeting & Finance” 2021, nr 41(3), s. 22-41. Google Scholar
Saez E., Zucman G., Keeping business alive: the government will pay, “Social Europe” 2020, nr 18(3). Google Scholar
Schick A., Repairing the budget contract between citizens and the state, “OECD Journal on Budgeting” 2011, nr 11,3, s. 1-27. Google Scholar
Statistic Poland, Statistical bulletin, nr 04/2021, Warszawa. Google Scholar
Wichowska A., Determinanty budżetów gmin na przykładzie województwa warmińsko-mazurskiego, Wydawnictwo Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie, Olsztyn 2020. Google Scholar
Wilson D.J., The covid-19 fiscal multiplier: Lessons from the great recession, “FRBSF Economic Letter”, nr 13, 1-5. Google Scholar
