Unijna taksonomia jako potencjalny warunek pomocy państwa dla przedsiębiorców – uwagi na gruncie gospodarczego prawa środowisk

Tomasz Bojar-Fijałkowski

Abstrakt

UE wyznaczyła sobie ambitne cele środowiskowe. Ich realizacja wymaga istotnych zmian we wspólnotowej gospodarce. Równolegle przedsiębiorcy i osoby fizyczne doświadczyli w ostatnich latach niespotykanych trudności wynikających z pandemii, wojny i kryzysu energetycznego. Już jedna z takich przesłanej wystarczyłaby aby spowodować wyraźne zwiększenie interwencjonizm oraz skali pomocy publicznej. Implementacja doktryny „Europejskiego Zielonego Ładu” wraz z każdym aktem legislacji przedstawia nowe kierunki, ale i warunki dla działalności gospodarczej na wspólnym rynku. 

Dlatego warto zastanowić się, czy wzrostowi aktywności państw członkowskich jak i samej UE w zakresie pomocy przedsiębiorcom towarzyszą zmiany zasad i kryteriów tych działań? Jak prawne regulacje w zakresie środowiska i klimatu wpływają na prawo gospodarcze publicznej, tak w obszarze swobody działalności gospodarczej jak i pomocy publicznej? Jakie są kryteria uznania działalności gospodarczej za zrównoważoną środowiskowo i czy stanowią warunek sine qua non dla pomocy publicznej?

Celem artykułu jest odpowiedź na tak postawione pytania, co wymaga zastosowania analizy dogmatycznoprawnej oraz historycznoprawnej. Część pierwsza skupia się na pojęciu pomocy publicznej oraz charakterystyce pomocy państwa. Część druga skupia się na zagadnieniach wspólnego obszaru prawa środowiskowego, w tym klimatycznego z prawem gospodarczym publicznym określonego jako gospodarcze prawo środowiska. Uwzględniono tu specyfikę i rolę praktyczną doktryny „Europejskiego Zielonego Ładu” oraz jej wpływu na legislację. Część trzecia dotyczy taksonomii, czyli nowych standardów kategoryzacji działalności gospodarczych jako zrównoważonych środowiskowo. Całość kończą wnioski oraz postulaty de lege ferenda. Pracę oparto na literaturze prawa klimatycznego, środowiskowego oraz gospodarczego publicznego. Stan prawny aktualny na dzień 30 listopada 2023 roku.

Pośród wniosków wskazać należy, że pomoc publiczna nie jest formalnie zdefiniowana, a pomoc państwa jest kategorią szerszą. Ostatnie lata przyniosły nienotowaną wcześniej aktywność i pomoc państw członkowskich skierowaną do przedsiębiorców, ale i gospodarstw domowych. Realizacja transformacji gospodarki UE na bardziej zrównoważoną ma generować pomoc dla jednostek, w tym przedsiębiorców, dokonujących oczekiwanych zmian w profilu i charakterystyce prowadzonej działalności gospodarczej. Finansowane będą także szerokie inwestycje służące realizacji zielonej transformacji.

Rozporządzenie 2022/852 ma na celu harmonizację kryteriów dla ustalania, czy dana działalność gospodarcza kwalifikuje się jako zrównoważona środowiskowo i klimatycznie. W pierwszej kolejności obowiązkiem uczestników rynku finansowego będzie rzetelne informowanie klientów o wpływie na środowisko oferowanych towarów i usług. Katalog podmiotowy taksonomii dopełniają przedsiębiorcy, do których zastosowanie ma dyrektywa CSRD. W oparciu o te kryteria unijny prawodawca przedstawi regulacje w obszarze znakowania produkcji pochodzącej ze zrównoważonej działalności. W dalszej kolejności przedsiębiorcy spełniający kryteria taksonomii będą otrzymywali określone przywileje.

Wypełnienie kryteriów taksonomii nie jest na tą chwilę warunkiem uzyskania szeroko rozumianej pomocy publicznej, szczególnie krajowej, ale jest już warunkiem dostępu do środków z Funduszu na rzecz Sprawiedliwej Transformacji. Przedsiębiorca niespełniający kryteriów taksonomii będzie wykluczony z programu zielonych certyfikatów. Należy spodziewać się, że w nieodległej perspektywie kryteria taksonomii staną się warunkami sine qua non dla uzyskania wszelkich środków pochodzących z Unii Europejskiej, a nawet udziału w projektach inwestycyjnych w charakterze wykonawcy.