Potencjał tekstów literackich w rozwijaniu refleksji językowo-kulturowej na lekcji języka obcego
Krystyna Mihułka
Uniwersytet Rzeszowskihttps://orcid.org/0000-0002-8665-4296
Dorota Mihułka
Państwowa Akademia Nauk Stosowanych w Krośniehttps://orcid.org/0009-0004-2330-6886
Abstract
The question of whether foreign language literary texts, due to their specific character and interpretation possibilities, should play a significant role in language education will be answered in the affirmative by many foreign language educators (in Poland). However, the omission of literary texts, both in foreign language textbooks and in foreign language classes, stands in opposition to the stance presented above. The aim of this article is to recapitulate the value of multi-perspective foreign language literary texts in language education, paying particular attention to their invaluable potential in the context of shaping reflexivity as well as developing learners’ linguistic and cultural reflection, i.e. the ability to think, reflect, analyse and infer in depth.
Na pytanie, czy obcojęzyczne teksty literackie z uwagi na swoją specyfikę i możliwości interpretacyjne, powinny odgrywać w kształceniu językowym znaczącą rolę, udzieli wielu dydaktyków języków obcych (w Polsce) twierdzącej odpowiedzi. Pomijanie tekstów literackich tak w podręcznikach do nauki języków obcych, jak i na lekcjach języków obcych stoi jednak w opozycji do wyżej zaprezentowanego stanowiska. Celem niniejszego artykułu jest ponowne przypomnienie wartości wieloperspektywicznych obcojęzycznych tekstów literackich w kształceniu językowym, ze szczególnym zwróceniem uwagi na ich nieocenione możliwości w kontekście kształtowania refleksyjności oraz rozwijania refleksji językowo-kulturowej uczących się, tj. umiejętności pogłębionego myślenia, rozważania, analizowania i wnioskowania.
Schlagworte:
literary text, reflexivity , reflection , linguistic and cultural reflection , foreign language lessonLiteraturhinweise
Akty prawne Google Scholar
Dz.U. z 2024 r. poz. 996 – Rozporządzenie Ministra Edukacji z dnia 28 czerwca 2024 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego oraz podstawy programowej kształcenia ogólnego dla szkoły podstawowej, w tym dla uczniów z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu umiarkowanym lub znacznym, kształcenia ogólnego dla branżowej szkoły I stopnia, kształcenia ogólnego dla szkoły specjalnej przysposabiającej do pracy oraz kształcenia ogólnego dla szkoły policealnej. https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WDU20240000996/O/D20240996.pdf [dostęp: 5.09.2024]. Google Scholar
Dz.U. z 2024 r. poz. 1019 – Rozporządzenie Ministra Edukacji z dnia 28 czerwca 2024 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie podstawy programowej kształcenia ogólnego dla liceum ogólnokształcącego, technikum oraz branżowej szkoły II stopnia. https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WDU20240001019/O/D20241019.pdf [dostęp: 5.10.2024]. Google Scholar
Bibliografia Google Scholar
Adamczak-Krysztofowicz, S. (2003), Texte als Grundlage der Kommunikation zwischen Kulturen. Eine Studie zur Landes- und Kulturkundevermittlung im DaF-Studium in Polen. Hamburg: Dr. Kovač. Google Scholar
Adamczak-Krysztofowicz, S./Mihułka, K. (2019), Kształcenie interkulturowe w dydaktyce języka niemieckiego w Polsce i w badaniach germanistów. Analiza porównawcza wybranych dokumentów i materiałów glottodydaktycznych. Neofilolog 52/2: 281–297. Google Scholar
AS (2021), Nowoczesne ściąganie w szkołach. Uczniowie kupują rozwiązane sprawdziany. Minister Czarnek: Będziemy przeciwdziałać. https://www.edziecko.pl/starsze_dziecko/7,79351,26656671,nowoczesne-sciaganie-w-szkolach-uczniowie-kupuja-rozwiazane.html [dostęp: 24.01.2025]. Google Scholar
Bączar, K. (2023), O tekstach autentycznych w nauczaniu języka obcego w szkole średniej. Języki Obce w Szkole 2: 35–42. Google Scholar
Biebighäuser, K. (2021), Methodisch-didaktische Konzepte des DaF- und DaZ-Unterrichts. W: Altmayer, C./Biebighäuser, K./Haberzettl, S./Heine, A. (Hrsg.), Handbuch Deutsch als Fremd- und Zweitsprache. Kontexte – Themen – Methoden. Berlin: J. B. Metzler: 233–252. Google Scholar
Bourdieu, P. (1991), Language and Symbolic Power. Cambridge, MA: Harvard University Press. Google Scholar
Byram, K./Kramsch, C. (2008), Why Is It so Difficult to Teach Language as Culture? The German Quarterly 81/1: 20–34. Google Scholar
Chmiel-Bożek, H. (2023), Jeśli nie tekst literacki, to co? O literaturze na lekcjach drugiego języka obcego na przykładzie języka francuskiego. Języki Obce w Szkole 1: 17–25. DOI: 10.47050/jows.2023.1.17-25. Google Scholar
Chrost, M. (2017), Refleksyjność w wychowaniu. Proces poznawania siebie. Studia Paedagogica Ignatiana 20/2: 131–144. DOI: 10.12775/SPI.2017.2.006. Google Scholar
Czarnek reaguje na doniesienia o nowych formach ściągania. „Będziemy przeciwdziałać” (2021), https://www.polsatnews.pl/wiadomosc/2021-01-03/czarnek-reaguje-na-doniesienia-o-nowych-formach-sciagania-bedziemy-przeciwdzialac/ [dostęp: 24.01.2025]. Google Scholar
Dewey, J. (1909/2024), Jak myślimy? Przeł. Bastgenówna, Z. Kraków: vis- à-vis. Google Scholar
Dobstadt, M. (2020), Reflexiv-ironisches Erzählen als didaktisches Prinzip eines zeitgemässen Fremdsprachenunterrichts. W: Riedner, R./Schiedermair, S. (Hrsg.), Literarisches und alltägliches Erzählen unter (fremd-)sprachendidaktischer Perspektive. München: Iudicium: 186–203. Google Scholar
Dobstadt, M./Riedner, R. (2021), Literatur und andere ästhetische Medien in Deutsch als Fremd- und Zweitsprache. W: Altmayer, C./Biebighäuser, K./Haberzettl, S./Heine, A. (Hrsg.), Handbuch Deutsch als Fremd- und Zweitsprache. Kontexte – Themen – Methoden. Berlin: J.B. Metzler: 394–411. Google Scholar
Dębska, E. (2020), Profile refleksyjności i typy karier. Perspektywa poradoznawcza. Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego. Google Scholar
Ehlers, S. (1998), Lesetheorie und fremdsprachliche Lesepraxis aus der Perspektive des Deutschen als Fremdsprache. Tübingen: Narr. Google Scholar
ESOKJ – Europejski system opisu kształcenia językowego: uczenie się, nauczanie, ocenianie (2003). Warszawa: Centralny Ośrodek Kształcenia Nauczycieli. https://ore.edu.pl/wp-content/uploads/attachments/ESOKJ_Europejski-System-Opisu.pdf. Google Scholar
Forster, E. (2014), Reflexivität. W: Wulf, Ch./Zirfas, J. (Hrsg.), Wörterbuch der pädagogischen Anthropologie. Weinheim: Beltz: 1–6. https://www.researchgate.net/publication/312805402_Reflexivitat [dostęp: 12.01.2025]. Google Scholar
Foucault, M. (1977), Discipline and Punish. Trans. Sheridan, A. New York: Vintage. Google Scholar
Gentilin, O. (2020), Ein Unterrichtskonzept für die vergleichende Analyse der literarischer und nicht-literarischer Texte im Fremdsprachenunterricht. W: Riedner, R./Schiedermair, S. (Hrsg.), Literarisches und alltägliches Erzählen unter (fremd-)sprachendidaktischer Perspektive. München: Iudicium: 79–96. Google Scholar
GER BB = Gemeinsamer Europäischer Referenzrahmen für Sprachen: lehren, lernen, beurteilen. Begleitband (2020). Stuttgart: Klett. Google Scholar
Giddens, A. (2003), Stanowienie społeczeństwa. Zarys teorii strukturacji. Przeł. Amsterdamski, S. Poznań: Zysk i S- ka. Google Scholar
Grinberg, A./Kałach, M. (2013), Uczniowie kupują klasówki przez internet. Dziennik Łódzki (15 stycznia). https://dzienniklodzki.pl/uczniowie-kupuja-klasowki-przez-internet/ar/739603 [dostęp: 24.01.2025]. Google Scholar
Hałas, E. (2011), Refleksyjność jako zasada i problem teorii społecznej. Zagadnienia Naukoznawstwa 188: 191–202. Google Scholar
Heidenfeldt, W./Vinall, K. (2017), Introduction to the Special Issue. Symbolic Competence: From Theory to Pedagogical Practice. L2 Journal 9/2: 3–11. Google Scholar
Hille, A. (2020), „Versuch eines Happy Ends …“ (Erinnerungen) Erzählen in der Ausbildung von Lehrkräften für das Fach Deutsch als Fremdsprache. W: Riedner, R./Schiedermair, S. (Hrsg.), Literarisches und alltägliches Erzählen unter (fremd-)sprachendidaktischer Perspektive. München: Iudicium: 115–132. Google Scholar
Hille, A./Schiedermair, S. (2021), Literaturdidaktik Deutsch als Fremd- und Zweitsprache. Eine Einführung für Studium und Unterricht. Tübingen: Narr Francke Attempto. Google Scholar
https://forum.gazeta.pl/forum/w,46,120743176,120743176,czy_kupowanie_testow_z_angielskiego_z_odp_jest_ok.html [dostęp: 24.01.2025]. Google Scholar
https://forum.gazeta.pl/forum/w,567,163006261,163006261,Kupowanie_testow_i_wysyp_geniuszy.html [dostęp: 24.01.2025]. Google Scholar
https://forum.gazeta.pl/forum/w,567,163936245,163936245,Kupowanie_testow_to_normalny_preceder_.html [dostęp: 24.01.2025]. Google Scholar
https://forumprawne.org/prawo-autorskie/400953-sprzedaz-sprawdzianow.html [dostęp: 24.01.2025]. Google Scholar
Igielska, B. (2021), Dla ucznia prawo, dla nauczyciela sugestia – sprzedaż nauczycielskich materiałów bez poszanowania praw autorskich. https://www.prawo.pl/oswiata/handel-materialami-dla-nauczycieli-w-internecie-a-prawo-autorskie,510292.html [dostęp: 24.01.2025]. Google Scholar
Karolak, Cz. (1999), Dydaktyka literatury wobec potrzeb nauki języka w warunkach obcokulturowych. Poznań: Wydawnictwo UAM. Google Scholar
Kopaliński, W. (2000), Słownik wyrazów obcych i zwrotów obcojęzycznych z almanachem. Warszawa: Świat Książki. Google Scholar
Kramsch, C. (2006), Communicative Competence to Symbolic Competence. The Modern Language Journal, Summer 90/2: 249–252. Google Scholar
Kramsch, C. (2011), The Symbolic Dimension of the Intercultural. Language Teaching 44/3: 354–367. DOI: 10.1017/S0261444810000431. Google Scholar
Kramsch, C. (2016), The Multiple Faces of Symbolic Power. Applied Linguistics Review 7/4: 517–529. DOI: 10.1515/applirev-2016-0023. Google Scholar
Kramsch, C./Whiteside, A. (2008), Language Ecology in Multilingual Settings. Towards a Theory of Symbolic Competence. Applied Linguistics 29/4: 645–671. DOI: 10.1093/applin/amn022. Google Scholar
Kwiatkowska, H. (2008), Pedeutologia. Warszawa: Wydawnictwa Akademickie i Profesjonalne. Google Scholar
Löschmann, M. (1990), Literarische Texte und Landeskunde im Fremdsprachenunterricht. W: Ehnert, R./Schröder, H. (Hrsg.), Das Fach Deutsch als Fremdsprache in den deutschsprachigen Ländern. Frankfurt a. M.: Peter Lang: 337–351. Google Scholar
Mihułka, D. (2017), Tekst literacki pomostem w procesie poznawania siebie i Innych. Języki Obce w Szkole 1: 102–108. Google Scholar
Mihułka, K. (2010a), Teksty literackie na lekcji języka obcego – strata cennego czasu czy ciekawe doświadczenie? Języki Obce w Szkole 3: 14–22. Google Scholar
Mihułka, K. (2010b), Interakcja własne vs. (obce) inne podczas interpretowania obcojęzycznych tekstów literackich na lekcji języka obcego. Studia Niemcoznawcze 46: 591–603. Google Scholar
Mihułka, K. (2012), Rozwój kompetencji interkulturowej w warunkach szkolnych. Mity a polska rzeczywistość. Rzeszów: Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego. Google Scholar
Mihułka, K. (2014), „Nie lubię Niemców, bo nie” – o autorefleksji w postrzeganiu innych. Neofilolog 42/1: 63–76. Google Scholar
Mihułka, K./Głuszko-Boczoń, E. (2024), Eindrucks- und Urteilsbildung bei der Begegnung mit Afrikaner:innen. Impulse für die Dekonstruktion von rassistischen Stereotypen und Vorurteilen im DaF-Unterricht für Fortgeschrittene in Polen anhand ausgewählter Kurzgeschichten von André Ekama. Acta Germanica: German Studies in Africa 52/1: 142–167. Google Scholar
Moldaschl, M. (2010), Was ist Reflexivität? Papers and Preprints of the Department of Innovation Research and Sustainable Resource Management (BWL IX), Chemnitz University of Technology 11: 1–28. Google Scholar
Neuner, G. (1989), Methodik und Methoden: Überblick. W: Bausch, K.R./Christ, H./Hüllen, W./Krumm, H.J. (Hrsg.), Handbuch Fremdsprachenunterricht. Tübingen-Basel: A. Francke: 45–153. Google Scholar
Neuner, G./Hunfeld. H. (1993), Methoden des fremdsprachlichen Deutschunterrichts. Eine Einführung. Kassel: Langenscheidt. Google Scholar
Olejak, K. (2021), 30 zł za sprawdzian, 60 zł za kolokwium. „Semestr z matmy zaliczony”. https://tygodnik.polsatnews.pl/news/2021-01-01/30-zl-za-sprawdzian-60-zl-za-kolokwium-semestr-z-matmy-zaliczony/ [dostęp: 24.01.2025]. Google Scholar
Pfeiffer, W. (2001), Nauka języków obcych. Od praktyki do praktyki. Poznań: Wagros. Google Scholar
Podstawa programowa II – Podstawa programowa od września 2024. Język obcy nowożytny II etap edukacyjny. Klasy IV–VIII. https://egis.com.pl/files/65fe0196/2_podstawa_progr_od_wrzesnia_2024_szk_podst_kl_4-8.pdf [dostęp: 11.05.2025]. Google Scholar
Podstawa programowa III – Podstawa programowa od września 2024. Język obcy nowożytny III etap edukacyjny – Liceum i technikum. Wariant III.1.R. https://egis.com.pl/files/47107f6b/4_podstawa_progr_od_wrzesnia_2024_loit_iii.1.r.pdf [dostęp: 11.05.2025]. Google Scholar
Riedner, R./Dobstadt, M. (2023), Kreativ-poetische Mitgestaltung von Sprache und Gesellschaft als Zielhorizont eines literarisch fundierten DaF/DaZ-Unterrichts. W: Dengscherz, S./Schweiger, H./Reitbrecht, S./Sorger, B. (Hrsg.), IDT 2022: *mit.sprache.teil.haben. Band 2: Kulturreflexiv, ästhetisch, diskursiv Sprachenlernen und die Vielfalt von Teilhabe. Berlin: Erich Schmidt: 65–78. Google Scholar
Rösler, D. (2023), Deutsch als Fremdsprache. Eine Einführung. 2. Aktualisierte und erweiterte Auflage. Stuttgart: J.B. Metzler. Google Scholar
Schiedermair, S. (2015), Lyrik und Kurzprosa im Anfängerunterricht Deutsch als Fremdsprache. W: Dobstadt, M./Dvorecky, M./Mandl, E./Navas de Pereira, G./Rieder, R. (Hrsg.), IDT 2013. Band 3.2: Kultur, Literatur, Landeskunde. Sektionen E5, E8. Bozen-Bolzano: Universitz Press: 47–58. Google Scholar
Schiedermair, S. (2023), Symbolic competence, agility, cultural literacy – US-amerikanische Diskussionen zum Potenzial literarischer Texte und empirische Perspektiven auf literaturdidaktische Praxen und diskurssensible Lektüren. W: Hille, A./Schiedermair, S. (Hrsg.), Zur Kategorie „Diskurs“ in der Kultur- und Literaturdidaktik des Faches Deutsch als Fremd- und Zweitsprache. München: Iudicium: 304–329. Google Scholar
Schinschke, A. (1995), Literarische Texte im interkulturellen Lernprozeß: Zur Verbindung von Literatur und Landeskunde im Fremdsprachenunterricht Französisch. Tübingen: Narr. Google Scholar
Schön, D.A. (1983), The Reflective Practitioner. How Professionals Think in Action. New York: Basic Books. Google Scholar
Schweiger, H. (2013), Kulturbezogenes Lernen mit Literatur. ÖDaF-Mitteilungen 29/2: 61–77. DOI: 10.14220/odaf.2013.29.2.61. Google Scholar
Schweiger, H. (2023), Ästhetisches Lernen als kulturreflexives Lernen. Wege zu kritischer Partizipationsfähigkeit. W: Dengscherz, S./Schweiger, H./Reitbrecht, S./Sorger, B. (Hrsg.), IDT 2022: *mit.sprache.teil.haben. Band 2: Kulturreflexiv, ästhetisch, diskursiv Sprachenlernen und die Vielfalt von Teilhabe. Berlin: Erich Schmidt: 79–91. Google Scholar
Sendyka, R. (2015), Od kultury „ja” do kultury „siebie”. O zwrotnych formach w projektach tożsamościowych. Kraków: Universitas. Google Scholar
Sladek, A. (2017), Rola refleksyjności w kontekście procesu autokreacji ludzi dorosłych. W: Paszenda, I. (red.), Codzienność jako wyzwanie edukacyjne. T. 2: Refleksyjność w codzienności edukacyjnej. Wrocław: Instytut Pedagogiki Uniwersytetu Wrocławskiego: 47–61. Google Scholar
Spinner, K.H. (2008), Perspektiven ästhetischer Bildung. 12 Thesen. W: Vorst, C./Grosser, S./Eckhardt, J./Burrichter, R. (Hrsg.), Ästhetisches Lernen. Fachdidaktische Grundfragen und praxisorientierte Konzepte im interdisziplinären Kontext von Lehrerbildung und Schule. Frankfurt a. M.: Peter Lang: 9–23. Google Scholar
Surkamp, C./Freitag-Hild, B. (2022), Wie lässt sich ein aktuelles Verständnis von Kultur methodisch-didaktisch umsetzten? Einführung in das Panel ‘Wie?‘ W: König, L./Schädlich, B./Surkamp, C. (Hrsg.), unterricht_kultur_theorie: Kulturelles Lernen im Fremdsprachenunterricht gemeinsam anders denken. Berlin: Metzler: 269–281. Google Scholar
Tsai, N. (2010), Tekst literacki a metody nauczania języków obcych. Acta Universitatis Lodziensis. Kształcenie Polonistyczne Cudzoziemców 17: 395–404. Google Scholar
Urbanowicz, A. (2019), MAMO, KUP MI PIĄTKĘ! Poza etyką, jest jeszcze problem natury prawnej – kto stoi za „wyciekiem” testów? Tygodnik Zamojski 40 (2 października). https://www.tygodnikzamojski.pl/artykul/101924/mamo-kup-mi-piatke.html [dostęp: 24.01.2025]. Google Scholar
von Aufschnaiter, C./Fraij, A./Kost, D. (2019), Reflexion und Reflexivität in der Lehrerbildung. Herausforderung Lehrer_innenbildung (HLZ) 2/1: 144–159. DOI: 10.4119/hlz-2439. Google Scholar
Woronowicz, W. (2014), Inspiracje edukacji refleksyjnej. Toruń: Wydawnictwo Edukacyjne Akapit. Google Scholar
Zawadzka, E. (2014), Refleksja w zawodzie nauczyciela – założenia a realne możliwości realizacji. Neofilolog 43/1: 7–23. Google Scholar
