LA CREAZIONE SECONDO SERGEJ BULGAKOV
Dariusz Kowalczyk SJ
Abstrakt
„Bóg stworzył świat” – prawda ta nie dotyczy samego początku, momentu, w którym stworzenie zostało powołane do istnienia z nicości. Teologia stworzenia musi także podjąć refleksję nad relacją pomiędzy Bogiem Stworzycielem a stworzonym uniwersum. Jedna z najbardziej głębokich propozycji opisania tej relacji została sformułowana przez Siergieja Bułhakowa. Ten rosyjski teolog prawosławny próbował ominąć, z jednej strony, wszelkie idee zbliżone do monizmu, które osłabiają transcendencję Boga lub podważają własną tożsamość stworzenia, a z drugiej, pułapkę, jaką jest widzenie stworzenia obok Boga, jakbyśmy mieli do czynienia z dwoma oddzielonymi rzeczywistościami. System Bułhakowa to sofiologiczny panenteizm, w którym Bóg odwiecznie manifestuje samego siebie. Czyni to w swym wewnątrztrynitarnym życiu (Sofia niestworzona), a także w nie-Bogu, tj. w stworzeniu (Sofia stworzona). Bułhakow sprzeciwia się wizji, która traktuje Stworzyciela jako Pierwszą Przyczynę bez przyczyny. Przypisywanie Bogu jakiejkolwiek przyczynowości redukuje Go do wewnątrzświatowego łańcucha przyczyna-skutek. Stworzenie nie polega na byciu przyczyną rzeczy, ale na manifestowaniu się na zewnątrz siebie. Dlatego Bułhakow mówi o wieczności aktu stworzenia. Bóg jest Stworzycielem od zawsze. To stwierdzenie nie neguje wolności Boga w dziele stwarzania, ponieważ w Bogu nie ma rozróżnienia między koniecznością a wolnością. Absolut jest taki, jaki chce być i chce być taki, jaki jest. Wieczne stworzenie znajduje swój wieczny fundament w życiu wewnątrztrynitarnym i – tak jak ono – polega na miłości w jej dwóch wymiarach: ofierze i błogosławieństwie. Ofiara (kenoza) to wycofywanie się, by uczynić miejsce innemu, a zarazem wyjście z siebie, by zamanifestować się w innym. Teologia stworzenia Siergieja Bułhakowa oferuje nam podstawę do refleksji ekologicznej. Wizja „wszystkiego w Bogu i Boga we wszystkim” jest wszak wezwaniem, by rozsądnie strzec stworzenia, tj. Boska Sofia stała się stworzoną Sofią.
Słowa kluczowe:
Bułgakow, stworzenie, sofiologia, kenoza trynitarna, ekologiaBibliografia
Bulgakov Sergiej, 1983, La Sagesse de Dieu, L’Age d’Homme, Lausanne.
3 Durante l’udienza generale del 17.01.2001 Giovanni Paolo II disse: «Occorre, perciò, stimolare e sostenere la “conversione ecologica”, che in questi ultimi decenni ha reso l’umanità più sensibile nei confronti della catastrofe verso la quale si stava incamminando. L’uomo non più ‘ministro’ del Creatore. Ma autonomo despota, sta comprendendo di doversi finalmente arrestare davanti al baratro».
Bulgakov Sergiej, 1990, L’Agnello di Dio. Il Mistero del Verbo incarnato, trad. Ornella M. Nobile Ventura, Città Nuova, Roma.
Bulgakov Sergiej, 2002, La luce senza tramonto, trad. Maria Campatelli, Lipa, Roma.
Bulgakov Sergiej, 2012, Il Paraclito, trad. Fausta Marchese, EDB, Bologna.
Bulgakov Sergiej, 2013, La Sposa dell’Agnello, trad. Cesare Rizzi, EDB, Bologna.
Catechismo della Chiesa Cattolica, 2002, Città del Vaticano.
Coda Piero, 2003, Sergej Bulgakov, Morcelliana, Brescia.
Coda Piero, 2011, Dalla Trinità. L’Avvento di Dio tra storia e profezia, Città Nuova, Roma.
Francesco, 2015, Lettera enciclica Laudato sì (24.05.2015), Àncora, Milano.
Giovanni Paolo II, 2001, Udienza Generale (17.01.2001), The Holy See [online], accesso: 7.05.2020,<http://www.vatican.va/content/john-paul-ii/it/audiences/2001/documents/hf_jp-ii_aud_20010117.html>.
Ignazio IV di Antiochia, 2015, Salvare la creazione, Àncora, Milano.
Kowalczyk Dariusz, 2016, Creazione ex nihilo o ex trinitate?, in: L’inizio e la fine dell’Universo, a cura di L. Caruana, GBPress, Roma, pp. 147–165.
Kowalska Faustyna, 2000, Diario, LEV, Città del Vaticana.
Lingua Graziano, 2000, Kénosis di Dio e santità della materia. La sofiologia di S. N. Bulgakov, ESI, Napoli.
Litva Alojz, 1950, La Sophie de créature selon Bulgakov, Orientalia Christiana Periodica, 16, pp. 47–52.
O’Donnell John, 1995, The Trinitarian Panentheism of Sergej Bulgakov, Gregorianum, 76, 1, pp. 31–45.
Sertorius Lili, 1979, La Teologia ortodossa nel XX secolo, in: Bilancio della teologia del XX secolo, vol. II, a cura di Robert Vander Gucht – Herbert Vorgrimler, Città Nuova, Roma, pp. 188–232.
Spiteris Yannis, 1998, Lo Spirito Santo nella tradizione teologica cristiana: la prospettiva dell’Oriente 1cristiano, in: Spirito, eschaton e storia, a cura di Nicola Ciola, Lateran University Press, Roma, pp. 53–111.
Tommaso d’Aquino, 2014, La Somma Teologica, vol. I, Edizioni Studio Domenicano, Bologna.
