Brzęcząca i migocząca rzeczywistość. Owady w "Panu Tadeuszu" Adama Mickiewicza

Grzegorz Igliński

doi:10.31648/pl.6025

Opublikowane: 2021-09-291

Nr 9 (2021)

Brzęcząca i migocząca rzeczywistość. Owady w "Panu Tadeuszu" Adama Mickiewicza

Grzegorz Igliński

Prace Literaturoznawcze

Dział: Interpretacje

https://doi.org/10.31648/pl.6025

Abstrakt

Praca próbuje ustalić częstotliwość pojawiania się owadów w Panu Tadeuszu Adama Mickiewicza, jak też określić funkcję tych motywów. Stawia tezę, według której szczególna ich rola w poemacie wynika z zasady analogii między ludźmi a owadami, która obejmuje niemal wszystkich bohaterów. Dzięki temu świat przedstawiony zyskuje znamię jakiejś ulotności i kruchości, widmowości i zjawiskowości.

Analizowane w pracy motywy wskazują, że na ten spójny i ograniczony terytorialnie, czasowo i kulturowo świat składa się jednak kilka powiązanych ze sobą światów. Pierwszy świat to rzeczywistość larwalna, kobiety w stanie przepoczwarzania się, dotknięte przez miłość. Drugi świat jest światem much uwikłanych w tradycję szlachecką. Istnieje oczywiście też świat natury ze swoimi tajemnicami i znakami, ale większość z analizowanych motywów dotyczy człowieka i jego kultury.

Analogie z owadami przede wszystkim charakteryzują ludzkie zachowania. Badane przypadki potwierdzają tezę wyjściową – w ukazanej rzeczywistości Pana Tadeusza jest coś z brzęczenia, drżenia, migotania, trzepotania. To świat ulatujący, którego nie ma, ale którego ruch przypomina bezruch zawisających ważek. Wyraża nie tyle przemijanie, ile stan oczekiwania niemającego końca.

Inne teksty tego samego autora

Grzegorz Igliński, Antyczni bożkowie leśni na polskiej ziemi. Na przykładzie wiersza Wacława Rolicza-Liedera Ja jestem satyr i dzieła Jacka Malczewskiego Hołd sztuce i muzie , Prace Literaturoznawcze: Nr 7 (2019)
Grzegorz Igliński, Piękno i śmierć. Herodiada Stéphane’a Mallarmégo a Baśń parku jesiennego Leopolda Staffa , Prace Literaturoznawcze: Nr 3 (2015)
Grzegorz Igliński, Fauniczna gra przeciwieństw. Inspiracje böcklinowskie w wierszu Wieczór wiosenny Zofii Gordziałkowskiej , Prace Literaturoznawcze: Nr 6 (2018)
Grzegorz Igliński, Święta Genowefa i fauny. Marmur Jana Kasprowicza – poemat o trwałości prawd i naturze ludzkiej , Prace Literaturoznawcze: Nr 8 (2020)
Grzegorz Igliński, Przewartościowanie tradycji ezopowej w bajkach Juliana Ejsmonda Konik polny i mrówka oraz Pszczoła i gołąb , Prace Literaturoznawcze: Nr 1 (2013)
Grzegorz Igliński, W blasku słonecznym i w milczeniu. Fauniczność przyrody w sonecie Kazimierza Przerwy-Tetmajera , Prace Literaturoznawcze: Nr 5 (2017)
Grzegorz Igliński, Nuty smutku wśród uroków natury. Pan w trzcinie Arnolda Böcklina i Zofii Gordziałkowskiej , Prace Literaturoznawcze: Nr 4 (2016)
Grzegorz Igliński, Piekło XIX wieku. Diagnoza porządku świata w dramacie Imre Madácha Tragedia człowieka , Prace Literaturoznawcze: Nr 2 (2014)
Grzegorz Igliński, Miniaturowe romantyczne bestiarium. Robactwo i owady w twórczości Romana Zmorskiego , Prace Literaturoznawcze: Nr `10 (2022)
Grzegorz Igliński, "Trzeba cnoty i miłości". Robactwo, moralność i natura w twórczości Edwarda Żeligowskiego , Prace Literaturoznawcze: Nr 11 (2023)

Pobierz pliki

PDF

Zasady cytowania

Igliński, G. (2021). Brzęcząca i migocząca rzeczywistość. Owady w "Panu Tadeuszu" Adama Mickiewicza. Prace Literaturoznawcze, (9). https://doi.org/10.31648/pl.6025

Cited by / Share

Bibliografia

Źródła
Google Scholar

Brodziński Kazimierz (1959), Poezje, t. 1: Utwory wydane za życia poety, oprac. i wstępem poprzedził Czesław Zgorzelski, Wrocław.
Google Scholar

Jankowski Augustyn, Stachowiak Lech, Romaniuk Kazimierz (red.) (1989), Pismo święte Starego i Nowego Testamentu, w przekł. z języków oryginalnych, oprac. zespół biblistów polskich z inicjatywy benedyktynów tynieckich, wyd. 4, Poznań – Warszawa.
Google Scholar

Mickiewicz Adam (1995), Dzieła, komitet red. Zbigniew Jerzy Nowak [i in.], t. 4: Pan Tadeusz, oprac. Zbigniew Jerzy Nowak, Warszawa.
Google Scholar

Wojciechowski Michał (oprac.) (2006), Wielka księga bajek greckich. Ezop i inni, przekł., wstęp i komentarz Michał Wojciechowski, Kraków.
Google Scholar

Opracowania
Google Scholar

Ammicht-Quinn Regina (2004), Co Ewa ma wspólnego z Marią? Teologia, etyka i kategoria płci, przeł. Karolina Krasuska, „Katedra”, nr 5: 5–17.
Google Scholar

Axer Jerzy (1991), Strindbergowski wariant Mickiewiczowskiego kołatka, w: Filolog w teatrze, Warszawa: 181–191.
Google Scholar

Bachórz Józef (1993), O „zwierzyńcu” A. Mickiewicza (rekonesans wstępny), w: Literacka symbolika zwierząt, praca zbior. red. Anna Martuszewska, Gdańsk: 94–110.
Google Scholar

Bachórz Józef (2003), Jak pachnie na Litwie Mickiewicza i inne studia o romantyzmie, Gdańsk.
Google Scholar

Banaszak Józef (1994), Przegląd systematyczny owadów, Bydgoszcz.
Google Scholar

Bartmiński Jerzy, Niebrzegowska Stanisława (red.) (1996), Słownik stereotypów i symboli ludowych, t. 1: Kosmos, cz. 1: Niebo, światła niebieskie, ogień, kamienie, Lublin.
Google Scholar

Biedermann Hans (2001), Leksykon symboli, tłum. Jan Rubinowicz, Warszawa.
Google Scholar

Brzozowski Jacek (2002), Odczytywanie romantyków. Szkice i notatki o Mickiewiczu, Malczewskim i Słowackim, Kraków.
Google Scholar

Burta Małgorzata (2019), O jedwabnej stronie wiersza [Snuć miłość…] Adama Mickiewicza, „Roczniki Humanistyczne”, t. 67, z. 1: 129–144.
Crossref
Google Scholar

Cieśla-Korytowska Maria (2003), Szumy i trzaski w „Panu Tadeuszu”, „Pamiętnik Literacki”, z. 4: 27–50.
Google Scholar

Cirlot Juan Eduardo (2000), Słownik symboli, przekł. Ireneusz Kania, Kraków.
Google Scholar

Cooper Jean Campbell (1998), Zwierzęta symboliczne i mityczne, przeł. Anna Kozłowska-Ryś i Leszek Ryś, Poznań.
Google Scholar

Doroszewski Witold, Skorupka Stanisław (red.) (1996), Słownik języka polskiego, t. 2: D – G, Warszawa (reprint wydania: Warszawa 1965).
Google Scholar

Filipowicz Anna (2019), Zwierzęcy cmentarz z „Pana Tadeusza”. Mickiewiczowska zootanatologia w świetle wiedzy indygenicznej, „Zoophilologica. Polish Journal of Animal Studies”, nr 5: 185–201.
Crossref
Google Scholar

Forstner Dorothea (1990), Świat symboliki chrześcijańskiej, przekł. i oprac. Wanda Zakrzewska, Paweł Pachciarek, Ryszard Turzyński, wybór il. i komentarz Tamara Łozińska, Warszawa.
Google Scholar

Frye Northrop (1977), Mit, fikcja i przemieszczenie, przeł. Elżbieta Muskat-Tabakowska, w: Studia z teorii literatury. Archiwum przekładów „Pamiętnika Literackiego”, t. 1, red. Michał Głowiński, Henryk Markiewicz, Wrocław: 289–307.
Google Scholar

Górski Konrad, Hrabec Stefan (red.) (1962), Słownik języka Adama Mickiewicza, t. 1: A – Ć, Wrocław.
Google Scholar

Górski Konrad, Hrabec Stefan (red.) (1964), Słownik języka Adama Mickiewicza, t. 2: D – G, Wrocław.
Google Scholar

Jokiel Irena (1995), Przestrzeń „matecznika” w „Panu Tadeuszu”, „Rocznik Towarzystwa Literackiego im. Adama Mickiewicza”, R. XXX: 85–100.
Google Scholar

Igliński Grzegorz (2013), Konik polny Adama Mickiewicza, w: Паланістыка – Полонистика – Polonistyka 2012, рэд. Аляксандр Кіклевіч, Сяргеŭ Важнік, Мінск: 77–87.
Google Scholar

Igliński Grzegorz (2016), Z Mickiewiczowskiego bestiariusza. Owady i robaki w „Dziadach”, „Wiek XIX. Rocznik Towarzystwa Literackiego im. Adama Mickiewicza”, R. IX (LI): 7–37.
Crossref
Google Scholar

Karłowicz Jan, Kryński Adam, Niedźwiedzki Władysław (red.) (1900), Słownik języka polskiego, t. 1: A – G, Warszawa.
Google Scholar

Kleiner Juliusz (1998), Mickiewicz, t. 2: Dzieje Konrada, cz. 2, wyd. 2 popr., Lublin.
Google Scholar

Kłosiński Krzysztof (2000), Bigos, w: „Pieśni ogromnych dwanaście…”. Studia i szkice o „Panu Tadeuszu”, red. Marek Piechota, Katowice: 192–207.
Google Scholar

Kokoszka Magdalena (2015), Złotnicy robaczki, w: Balaghan. Mikroświaty i nanohistorie, red. Mariusz Jochemczyk, Magdalena Kokoszka, Beata Mytych-Forajter, Katowice: 355–367.
Google Scholar

Kopaliński Władysław (1995), Słownik symboli, wyd. 3, Warszawa.
Google Scholar

Kott Jan (1991), Cudowny kołatek z Mickiewiczowskiego kantorka, w: Pisma wybrane, t. 1: Wokół literatury, wybór i układ Tadeusz Nyczek, Warszawa: 251–284.
Google Scholar

Kowalski Piotr (2007), Kultura magiczna. Omen, przesąd, znaczenie, Warszawa.
Google Scholar

Krukowska Halina (2016), „Pan Tadeusz” jako poezja czysta. Studia i szkice o Mickiewiczu, Białystok.
Google Scholar

Krysztofiak Anna (2000), Zosia – Pani czy Panna ogrodu rozkoszy?, w: „Pieśni ogromnych dwanaście…”. Studia i szkice o „Panu Tadeuszu”, red. Marek Piechota, Katowice: 32–45.
Google Scholar

Kuziak Michał (2004), „Pan Tadeusz” Adama Mickiewicza: naiwny? sentymentalny? (Glosa do komentarzy), „Słupskie Prace Filologiczne. Seria Filologia Polska”, t. 3: 73–92.
Google Scholar

Leon-Dufour Xavier (red.) (1990), Słownik teologii biblijnej, tłum. i oprac. Kazimierz Romaniuk, wyd. 3, Poznań.
Google Scholar

Linde Samuel Bogumił (1808), Słownik języka polskiego, t. 1, cz. 2: G – L, Warszawa.
Google Scholar

Lurker Manfred (1989), Słownik obrazów i symboli biblijnych, tłum. Kazimierz Romaniuk, Poznań.
Google Scholar

Ławski Jarosław (2003), Marie romantyków. Metafizyczne wizje kobiecości. Mickiewicz – Malczewski – Krasiński, Białystok.
Google Scholar

Ławski Jarosław (2010), Mickiewicz – mit – historia. Studia, Białystok.
Google Scholar

Mastalska Danuta (1999), Maryja spełnieniem miłości Ojca odrzuconej przez Ewę, „Salvatoris Mater”, R. 1, nr 1: 58–76.
Google Scholar

Moszyński Kazimierz (2010), Kultura ludowa Słowian, cz. 2: Kultura duchowa, Warszawa (reprint wydania: Kraków 1934).
Google Scholar

Nawarecki Aleksander (1993), Mickiewicz i robaki, w: Balsam i trucizna. 13 tekstów o Mickiewiczu, red. Ewa Graczyk, Zbigniew Majchrowski, Gdańsk: 7–26.
Google Scholar

Nawarecki Aleksander (2011), Zoofilologia, w: Zwierzęta i ludzie. Praca zbiorowa, red. Jacek Kurek i Krzysztof Maliszewski, Chorzów: 15–17.
Google Scholar

Nawarecki Aleksander (2015), Zoofilologia pod auspicjami augurów, w: Zwierzęta i ich ludzie. Zmierzch antropocentrycznego paradygmatu, red. Anna Barcz i Dorota Łagodzka, Warszawa: 149–169.
Google Scholar

Nawarecki Aleksander, Bieńczyk Marek, Siwicka Dorota (1998), Tajemnice zwierząt. Tryptyk, w: Tajemnice Mickiewicza, red. Marta Zielińska, Warszawa: 180–215.
Google Scholar

Oesterreicher-Mollwo Marianne (oprac.) (1992), Leksykon symboli, przeł. Jerzy Prokopiuk, Warszawa.
Google Scholar

Owczarski Wojciech (2002), Mickiewiczowskie figury wyobraźni, Gdańsk.
Google Scholar

Pascual Chenel Álvaro, Serrano Simarro Alfonso (2008), Słownik symboli, przeł. Marta Boberska, Warszawa.
Google Scholar

Piechota Marek, Lyszczyna Jacek (2000), Słownik Mickiewiczowski, Katowice.
Google Scholar

Rostafiński Józef (1921), Las, bór, puszcza, matecznik. Jako natura i baśń w poezji Mickiewicza, Kraków.
Google Scholar

Ryken Leland, Wilhoit James C., Longman III Tremper (2003), Słownik symboliki biblijnej. Obrazy, symbole, motywy, metafory, figury stylistyczne i gatunki literackie w Piśmie Świętym, przeł. Zbigniew Kościuk, Warszawa.
Google Scholar

Rymkiewicz Jarosław Marek (i in.) (2001), Mickiewicz – encyklopedia, Warszawa.
Google Scholar

Stefanowska Zofia (1973), Świat owadzi w czwartej części „Dziadów”, w: Studia romantyczne, red. Maria Żmigrodzka, Wrocław: 289–309.
Google Scholar

Stefanowska Zofia (1976), Świat owadzi w czwartej części „Dziadów”, w: Próba zdrowego rozumu. Studia o Mickiewiczu, Warszawa: 42–64.
Google Scholar

Tazbir Janusz (1983), Kultura szlachecka w Polsce. Rozkwit – upadek – relikty, wyd. 3 zm., Warszawa.
Google Scholar

Tresidder Jack (2005), Słownik symboli. Ilustrowany przewodnik po tradycyjnych wyrażeniach obrazowych, znakach ikonicznych i emblematach, przeł. Bożenna Stokłosa, wyd. 2, Warszawa.
Google Scholar

Trześniewska Agnieszka (2017), „Dziady cz. IV” w zwierciadle ekosystemu romantycznego, „Polonistyka. Innowacje”, nr 5: 53–62.
Crossref
Google Scholar

Trznadel Jacek (1998), Tajemnicza przyroda w „Panu Tadeuszu”?, w: Tajemnice Mickiewicza, red. Marta Zielińska, Warszawa: 167–177.
Google Scholar

Ważyk Adam (1979), Cudowny kantorek, Warszawa.
Google Scholar

Wyka Kazimierz (1963), Pan Tadeusz. Studia o poemacie, Warszawa.
Google Scholar

Zakrzewski Bogdan (oprac.) (1997), Konterfekty z „Pana Tadeusza”, Wrocław.
Google Scholar

Zathey Hugo (1886), Uwagi nad „Panem Tadeuszem” A. Mickiewicza, wyd. 3, Poznań.
Google Scholar

Ziemba Kwiryna (2007), „Pan Tadeusz” jako idylla zraniona, w: Światło w dolinie. Prace ofiarowane profesor Halinie Krukowskiej, red. Krzysztof Korotkich, Jarosław Ławski, Danuta Zawadzka, Białystok: 99–110.
Google Scholar

Źródła internetowe
Google Scholar

Mrowiec Magdalena (2018), Robactwo. Żywioł owadzi w polskim przekazie ludowym i jego współczesne artykulacje, Katowice, https://rebus.us.edu.pl/bitstream/20.500.12128/8514/1/Mrowiec_Robactwo_zywiol_owadzi_w_polskim_przekazie_ludowym.pdf [dostęp: 5.05.2021].
Google Scholar