Obiekty zabytkowe a ich ochrona na poszczególnych etapach sporządzania pierwszego inwentarza zabytków sztuki i kultury w II Rzeczpospolitej
Abstrakt
Pierwsze polskie prawodawstwo dotyczące ochrony zabytków kształtowało się jeszcze przed odzyskaniem niepodległości. Dekret Rady Regencyjnej z 31 października 1918 roku o opiece nad zabytkami sztuki i kultury wraz z wydanymi na jego podstawie rozporządzeniami Ministra Kultury i Sztuki z 5 kwietnia 1919 roku ustanawiały podstawowe ramy prawnej ochrony dziedzictwa kulturowego w początkach II Rzeczpospolitej. Pokazuje to, że w świadomości ówczesnych władz widziano doniosłe znaczenie zabytków sztuki i kultury dla zjednoczenia, kształtowania i przetrwania odrodzonego państwa polskiego. Artykuł niniejszy ma na celu zidentyfikowanie terminów określających obiekty zabytkowe i możliwości prawnej ich ochrony na poszczególnych etapach kształtowania się pierwszego polskiego inwentarza zabytków tworzonego na podstawie prawnych regulacji niepodległego państwa. Wnioski wyprowadzone z analizy pojęciowej wskazują, że prawne możliwości ingerencji organów władzy konserwatorskiej w celu ochrony zabytkowych obiektów były zróżnicowane w zależności od etapu wpisu zabytku do inwentarza. Pierwsze prawodawstwo ochrony zabytków w Polsce, mimo że wykorzystywało nowatorskie podejścia do zagadnienia na tle innych państw europejskich, nie było w pełni adekwatne do polskich warunków i wymagało uchwalenia nowego prawa niespełna dziesięć lat później.
Słowa kluczowe:
prawo ochrony dziedzictwa kultury, ochrona zabytków, inwentarz zabytków, II RzeczpospolitaBibliografia
Batowski Z., Ważniejsze potrzeby historji sztuki w Polsce, „Nauka Polska. Jej potrzeby, organizacja i rozwój” t. I, 1918, s. 411-422 Google Scholar
Dobosz P., Charakter prawny decyzji i zezwoleń w sprawach ochrony zabytków, „Ochrona Zabytków” nr 38/3-4, 1985, s. 259-290 Google Scholar
Gerecka-Żołyńska A., Art. 5. Z ramienia i pod kierunkiem…, w: Dekret Rady Regencyjnej z 1918 r. o opiece nad zabytkami sztuki i kultury z komentarzem czyli eseje o prawie ochrony dziedzictwa kultury, Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, Gdańsk 2017, s. 47-55 Google Scholar
Ginter A., Michalak A., Ustawa o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami. Komentarz, Wolters Kluwer, Warszawa 2016 Google Scholar
Gniewek E., Prawo rzeczowe, Wydawnictwo C.H. Beck, Warszawa 2020 Google Scholar
Lasik P., Art. 6. Właściwe organy rządowe…, w: Dekret Rady Regencyjnej z 1918 r. o opiece nad zabytkami sztuki i kultury z komentarzem czyli eseje o prawie ochrony dziedzictwa kultury, Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, Gdańsk 2017, s. 55-60 Google Scholar
Pruszyński J., Dziedzictwo kultury Polski. Jego straty i ochrona prawna t. I, Wydawnictwo Zakamycze, Zakamycze 2001 Google Scholar
Pruszyński J., Ochrona zabytków w Polsce, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1989 Google Scholar
Sługocki J., Uwagi o międzywojennym prawie opieki nad zabytkami a model współczesny, „Acta Universitatis Wratislaviensis” t. 331, 4001, s. 245-260 Google Scholar
Tomkowicz S., Uwagi o potrzebach nauki polskiej w zakresie historji sztuki, „Nauka Polska. Jej potrzeby, organizacja i rozwój” t. I, 1918, s. 433-438 Google Scholar
Tomkowicz S., Znaczenie i zadania inwentaryzacji zabytków w Polsce, „Ochrona Zabytków Sztuki” z. 1-4, cz. 2, 1930/1931, s. 405-412 Google Scholar
Wojciechowski J., Historia powstania i rozwoju organizacji opieki państwowej nad zabytkami sztuki w Polsce, „Ochrona Zabytków Sztuki” cz. 1, 1930/1931, s. 3-34 Google Scholar
Wojciechowski J., O potrzebie polskich pracowni inwentaryzacyjnych oraz o potrzebie wydawnictwa materjałów do inwentaryzacji zabytków sztuki w Polsce, „Nauka Polska. Jej potrzeby, organizacja i rozwój” t. I, 1918, s. 423-432 Google Scholar
Zeidler K., Art. 1. Wszelkie zabytki sztuki i kultury…, w: Dekret Rady Regencyjnej z 1918 r. o opiece nad zabytkami sztuki i kultury z komentarzem czyli eseje o prawie ochrony dziedzictwa kultury, Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, Gdańsk 2017, s. 15-20 Google Scholar
Zeidler K., Marcinkowska M. (red.), Dekret Rady Regencyjnej z 1918 r. o opiece nad zabytkami sztuki i kultury z komentarzem czyli eseje o prawie ochrony dziedzictwa kultury, Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, Gdańsk 2017 Google Scholar
Licencja
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
