Indywidualne oraz generalne aspekty prawa łaski w Polsce Ludowej w latach 1944–1956
Abstrakt
Instytucja prawa łaski stanowi istotny przejaw ingerencji władzy wykonawczej lub ustawodawczej w funkcjonowanie władzy sądowniczej, przede wszystkim w postaci korygowania jej orzeczeń sądowych. W zależności od rodzaju reżimu i systemu politycznego stopień tej ingerencji jest zróżnicowany. Celem niniejszego artykułu jest ukazanie specyfiki funkcjonowania i stosowania prawa łaski w Polsce Ludowej doby stalinizmu (1944-1956). Zagadnienie to obejmuje bowiem zarówno kwestie dotyczące formalno-dogmatycznych aspektów ustrojowych i prawnokarnych łaski w ujęciu indywidualnym oraz generalnym, jak i przejawy ich stosowania przez władze komunistyczne. Zadaniem artykułu jest także przedstawienie rzeczywistego celu stosowania prawa łaski w tym okresie i zastanowienie się, czy instytucja ta miała głównie charakter prawno-karny, czy polityczny. Artykuł podzielony został na trzy zasadnicze części: prawo łaski w latach 1944–1952, prawo łaski na gruncie Konstytucji PRL z 1952 r. oraz procedura ułaskawieniowa na podstawie znowelizowanego k.p.k. z 1928 r. Poza rozważaniami teoretycznoprawnymi ukazane są praktyczne przejawy stosowania prawa łaski, a także istotne poglądy orzecznictwa i doktryny – zarówno na kwestie prawnokarne, jak i ustrojowe. W artykule przedstawiono i przeanalizowano najważniejsze akty prawne tamtej epoki dotyczące omawianej instytucji, a mianowicie: Mała Konstytucja z 1947 r., Konstytucja PRL z 1952 r., a także wielokrotnie nowelizowany kodeks postępowania karnego z 1928 r. Wzmiankowane zostają także kwestie dotyczące założeń, jak i funkcji aktów amnestyjnych, z których szerzej omówione zostają dwa najważniejsze: z 1945 r. i 1947 r.
Słowa kluczowe:
prawo łaski, amnestia, abolicja, parlamentBibliografia
Baran B., Prawo łaski w polskim systemie prawnym na tle powszechnym, Humanitas, Sosnowiec 2011. Google Scholar
Bednarzak J., Amnestia, Wydawnictwa Prawnicze, Warszawa 1965. Google Scholar
Bożyk S., Pozycja ustrojowa Rady Państwa w Konstytucji PRL z 22 lipca 1952 r., [w:] „Miscellanea Historico-Iuridica”, t. 8, Lityński A., Fiedorczyk P. (red.), Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku, Białystok 2009. Google Scholar
Cieślak M., Polskie prawo karne. Zarys systemowego ujęcia, PWN, Warszawa 1995. Google Scholar
Dobkiewicz A., Mała Norymberga. Historie katów z Gross-Rosen, Znak Horyzont, Kraków 2020. Google Scholar
Grzegorczyk T., Kmiecik R., Nita-Światłowska B., Mieszane negatywne warunki dopuszczalności procesu, [w:] System prawa karnego procesowego. Dopuszczalność procesu, Jeż-Ludwichowska, M., Lach A. (red.), Wolters Kluwer, Warszawa 2015. Google Scholar
Kozłowski K., Prawo łaski Prezydenta RP. Historia, regulacja, praktyka, C.H. Beck, Warszawa 2013. Google Scholar
Lipiński P., Bolesław Niejasny, Prószyński i S-ka, Warszawa 2001. Google Scholar
Lityński A., Historia prawa Polski Ludowej, LexisNexis, Warszawa 2013. Google Scholar
Murzynowski A., Ułaskawienie w Polsce Ludowej, Wydawnictwa Prawnicze, Warszawa 1985. Google Scholar
Pasek A., Przyczyny i charakter nowelizacji kodeksu postępowania karnego z 1928 r. w początkach Polski Ludowej (1944–1950), [w:] Okresy przejściowe – ustrój i prawo, Przygocki J. (red.), Wydział Prawa, Administracji i Ekonomii Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław 2019. Google Scholar
Rogoziński P., Instytucja ułaskawienia w prawie polskim, Wolters Kluwer, Warszawa 2009. Google Scholar
Romanowska E., Karzące ramię sprawiedliwości ludowej. Prokuratury wojskowe w Polsce w latach 1944–1955, LTW, Warszawa 2012. Google Scholar
Sowa A.L., Historia polityczna Polski 1944–1991, Wydawnictwo Literackie, Kraków 2011. Google Scholar
Słownik języka polskiego, Szymczak M. (red.), t. 2, PWN, Warszawa 1988. Google Scholar
Stembrowicz J., Rada Państwa w systemie organów PRL, Wydawnictwo Prawnicze, Warszawa 1968. Google Scholar
Szulc M., Prezydium Krajowej Rady Narodowej w systemie ustrojowym państwa polskiego (1944–1947), Wydawnictwo Sejmowe, Warszawa 2021. Google Scholar
Wrona J., Kompetencje i hierarchia urzędów. Formalna a rzeczywista pozycja polityczna marszałka sejmu, przewodniczącego Rady Państwa, prezesa Rady Ministrów, [w:] Władza w PRL. Ludzie i mechanizmy, Rokicki K., Spałek R. (red.), IPN, Warszawa 2011. Google Scholar
VI. Artykuły Google Scholar
Cieślak M., Uwagi o postępowaniu w sprawie ułaskawienia osoby skazanej na karę śmierci, „Palestra” 1964, nr 8. Google Scholar
Kauba K., Krzywe zwierciadło (proces J. Rzepeckiego – relacje prasowe i rzeczywistość), „Niepodległość i Pamięć” 1997, R. IV, nr 1. Google Scholar
Kołodziejczyk A., Anatomia mordu politycznego. Akta sprawy o ułaskawienie podpułkownika Zdzisława Jerzego Barbasiewicza (1909–1952), „Niepodległość i Pamięć” 1997, nr 4.1. Google Scholar
Kozikowski J., Amnestie w województwie białostockim 1945 i 1947. „Akt dobrej woli” czy metoda rozpracowania i likwidacji podziemia niepodległościowego?”, „Studia Podlaskie” 2016, t. 24. Google Scholar
Kubiec Z., Kilka uwag dotyczących postępowania w przedmiocie ułaskawienia, „Demokratyczny Przegląd Prawniczy” 1950, nr 8–9. Google Scholar
Pastuszko G., Konstrukcja prawna prezydentury w okresie działania Krajowej Rady Narodowej w latach 1944–1947, CPH 2014, nr 1, s. 401. Google Scholar
Skrzydło W., Zakrzewski W., Mała Konstytucja z dnia 19 lutego 1947 r. – geneza i znaczenie, „Przegląd Prawa Konstytucyjnego” 2012, nr 3. Google Scholar
Świątkowski H., Doniosłe reformy wymiaru sprawiedliwości, „Demokratyczny Przegląd Prawniczy” 1950, nr 8–9. Google Scholar
Wilk, L., Prawo łaski a sprawiedliwość karania – refleksja filozoficznoprawna, „Problemy Prawa Karnego” 2000, nr 23. Google Scholar
Wilk L., W sprawie uregulowania i stosowania łaski generalnej, „Palestra” 2002, nr 5-6. Google Scholar
Wojciechowicz G., Ułaskawienia prezydenta Bieruta. Losy wniosków o ułaskawienie skazanych przez sądy wojskowe (1947–1952), „Archiwum Kryminologii” 1995, t. 21. Google Scholar
VII. Artykuły prasowe Google Scholar
Amnestia i pełnomocnictwa dla Rządu na wczorajszym posiedzeniu Sejmu, „Rzeczpospolita” z 23 lutego 1947 r., nr 52. Google Scholar
VIII. Materiały internetowe Google Scholar
Drob D., „Łupaszko” zbrodniarzem wojennym? Prof. Łatyszonek: Ludzie zostali wytypowani i zamordowani z zimną krwią, w: https://wiadomosci.gazeta.pl/wiadomosci/7,114883,25395390,lupaszko-zbrodniarzem-wojennym-prof-latyszonek-ludzie-zostali.html, dostęp: 06.06.2024 r. Google Scholar
Ryba J., „Łupaszka” – partyzancka legenda, w: https://ipn.gov.pl/pl/historia-z-ipn/102255,Lupaszka-partyzancka-legenda.html, dostęp: 06.06.2024 r. Google Scholar
Płużański T.M., Mjr Hieronim Dekutowski „Zapora” (1918–1949), w: https://podziemiezbrojne.ipn.gov.pl/zol/biogramy/90744,Mjr-Hieronim-Dekutowski-Zapora-1918-1949.html, dostęp: 06.06.2024 r. Google Scholar
