Problem zła w myśli Hannah Arendt i Emmanuela Lévinasa
Abstrakt
Zasadniczym celem artykułu jest omówienie pojęć, za pomocą których Hannah Arendt i Emmanuel Lévinas zmierzali do uchwycenia specyfiki wyrządzanego przez ludzi zła. U Arendt jest to kategoria „banalności zła”, u Lévinasa „Twarz Innego”. Podstawowym kontekstem rozważań autorów są zbrodnie, do jakich doszło podczas II wojny światowej. Stanowią one punkt wyjścia do głębszej analizy przyczyn zaniku indywidualnej odpowiedzialności za „wspólny świat”. W warstwie komparatystycznej artykuł pokazuje podobieństwa i różnice między wskazanymi myślicielami.
Tym, co w pierwszym rzędzie łączy Arendt i Lévinasa jest zwrócenie uwagi na konsekwencje zaniechania indywidualnej refleksji aksjologicznej. Brak tej refleksji prowadzi do bezkrytycznego podporządkowania się prawu stanowionemu. Zasadnicza różnica między omawianymi autorami opiera się na w tym, że w ujęciu Arendt główną przyczyną zła jest zaniechanie relacji z samym sobą. Z kolei Lévinas główną przyczynę zła widział w zerwaniu relacji z tym, co symbolicznie nazwał Twarzą Innego. Autentyczność tej relacji podkreśla znaczenie etyki, w której na plan pierwszy wychodzi troska o innych, zwłaszcza tych dotkniętych jakąś niedolą.
Słowa kluczowe:
prawo, „banalność zła”, „Twarz Innego”, wojna, odpowiedzialność, przestrzeń publiczna, społeczeństwo masoweBibliografia
Adler L., Śladami Hannah Arendt, Warszawa 2008 Google Scholar
Arendt H., Eichmann w Jerozolimie. Rzecz o banalności zła, Kraków 2010 Google Scholar
Arendt H., Kondycja ludzka, Warszawa 2010 Google Scholar
Arendt H., Korzenie totalitaryzmu, Warszawa 1993 Google Scholar
Arendt H., Odpowiedzialność osobista w warunkach dyktatury, [w:] Odpowiedzialność i władza sądzenia, Warszawa 2003 Google Scholar
Arendt H., Polityka jako obietnica, Warszawa 2005 Google Scholar
Arendt H., Propaganda totalitarna, Warszawa 1986 Google Scholar
Arendt H., Refleksje na temat Little Rock, [w:] Odpowiedzialność i władza sądze¬nia, Warszawa 2006 Google Scholar
Arendt H., Zorganizowana wina i powszechna odpowiedzialność, [w:] O kondycji Niemiec. Tożsamość niemiecka w debatach intelektualistów po 1945 roku, red. J. Jabłkowska, L. Żyliński, Poznań 2008 Google Scholar
Arendt H., Zorganizowana wina, [w:] Filozofia a Zagłada, red. D. Jałowik, Kraków 2021 Google Scholar
Arendt, Odpowiedzialność i władza..., Google Scholar
Bielik- Robson A., Lévinas, mistyk mimo woli; pojęcie śladu między mistycyzmem a ateizmem, [w:] Emmanuel Levinas: filozofia, teologia, polityka, red. Lipszyc, Warszawa 2006 Google Scholar
Conovan M., Hannah Arendt. A Reinterpretation of Her Political Though, Cambridge 1994 Google Scholar
Gadacz T., Historia filozofii XX wieku. Nurty. Neokantyzm, filozofia egzystencji, filozofia dialogu, t. 2, Kraków 2009 Google Scholar
Gadacz T., Wstęp, [w:] E. Lévinas, O Bogu, który nawiedza myśl, Kraków 1994 Google Scholar
Leder A., Trauma i etyka. Myśl Lévinasa a doświadczenie Holocaustu, [w:] Emmanuel Levinas. Filozofia, teologia, polityka, red. A. Lipszyc, Warszawa 2006 Google Scholar
Lescourret A.-M., Emmanuel Lévinas, Paris 2006 Google Scholar
Lévinas E, Etyka i nieskończony. Rozmowy z Philipp’em Nemo, Kraków 1991, s. 56. Google Scholar
Lévinas E, Kilka myśli o filozofii hitleryzmu, „Literatura na Świecie”, 2004, nr 1-2 Google Scholar
Lévinas E., Antyhumanizm a edukacja, [w:] Trudna wolność. Eseje o judaizmie, Gdynia 1991 Google Scholar
Lévinas E., Całość i nieskończoność. Esej o zewnętrzności, Warszawa 1998 Google Scholar
Lévinas E., Cierpienie bezużyteczne, [w:] Filozofia a Zagłada, red. D. Jałowik, Kraków 2021 Google Scholar
Lévinas E., Etyka i duch, [w:] Trudna wolność. Eseje o judaizmie, Gdynia 1991 Google Scholar
Lévinas E., Inaczej niż być lub ponad istotą, Warszawa 2000 Google Scholar
Lévinas E., Pies a prawo naturalne, [w:] Trudna wolność. Eseje o judaizmie, Gdynia 1991 Google Scholar
Lévinas E., Religia dorosłych, [w:] Trudna wolność. Eseje o judaizmie, Gdynia 1991 Google Scholar
Skarga B., Wstęp [w:] E. Lévinas, Całość i nieskończoność…, Google Scholar
Szymborska W., Wielka liczba, [w:] Wiersze wybrane, Kraków 2012 Google Scholar
Tischner J., Spotkanie z myślą Lévinasa, [w:] E. Lévinas, Etyka i nieskończony. Rozmowy z Philipp’em Nemo, Kraków 1991 Google Scholar
Wieczorek K., Levinas a problem metafizyki, Katowice 1992, s. 50-52. Google Scholar
Yerushalmi Y. H, Zachor. Żydowska historia i pamięć, Warszawa 2014 Google Scholar
Licencja
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
