Nie tylko gmina obligatoryjną jednostką samorządu terytorialnego w Polsce?

Stanisław Bułajewski

Abstrakt

Rozważania prowadzone w ramach niniejszego artykułu były poświęcone kwestii obligatoryjności powołania do życia, konkretnych szczebli samorządu terytorialnego. W obowiązującej Konstytucji RP samorząd terytorialny zyskał status koniecznego i niezbędnego składnika struktury demokratycznego państwa prawnego. Podjęte po 1989 r. zmiany ustrojowe w tym zakresie zmierzały do przekształcenia państwa scentralizowanego w państwo obywatelskie, którego fundamentem miał być m.in. samorząd terytorialny.

Obecnie obowiązująca konstytucja, jak również orzecznictwo potwierdziło, że podstawowym szczeblem samorządu terytorialnego jest gmina. Co istotne, z wyjątkiem szczebla powiatowego, pozostałe jednostki mają charakter obligatoryjny. Oczywiście fakultatywność samorządu powiatowego dotyczy jedynie struktury organizacyjnej tego poziomu, a nie zadań, które w przypadku jego braku i tak realizuje gmina w całości.

Warunki konieczne do tworzenia poszczególnych poziomów samorządu terytorialnego stanowią materię konstytucyjną, natomiast ustawy regulują nie tylko ustrój tych jednostek, ale i określają zasady zmiany ich ilości oraz granic, posługując się przede wszystkim kryterium zdolności wykonywania zadań przez dany szczebel samorządu. W skład dodatkowych kryteriów wchodzą więzi społeczne, gospodarcze, kulturowe łączące mieszkańców konkretnego obszaru, jak również układ przestrzenny jednostki.

Jeżeli zaś chodzi o pytanie jakie zawarłem w tytule artykułu, to odpowiedź na tak zadane pytanie może być tylko twierdząca. Nie możemy mieć jakichkolwiek wątpliwości, że nie tylko gmina jest obecnie obligatoryjną jednostką samorządu terytorialnego w Polsce. Taką jednostką jest również region, którym w przypadku naszego państwa jest województwo samorządowe, które odpowiedzialne jest za rozwój regionalny.  Województwo samorządowe w XXI wieku jest beneficjentem, oraz w dużej części dystrybutorem ogromnych środków unijnych, które następnie (w ramach najczęściej kontraktów wojewódzkich) trafiają nie tylko do gmin i powiatów, ale i (w ogromnej części) do firm prywatnych.

Jak więc łatwo możemy zauważyć, zarówno gmina jak i województwo samorządowe (jako obligatoryjne jednostki samorządu terytorialnego) w pełni się sprawdziły i na stale zakorzeniły w świadomości obywateli.

Jeżeli zaś chodzi o fakultatywny szczebel powiatowy, to niestety nie wygląda to już tak dobrze – wielu przedstawicieli doktryny (do których i ja należę), jest jeżeli nie za likwidacją to co najmniej za drastycznym zmniejszeniem liczebności tych jednostek. Uważam, że po 25 latach funkcjonowania tego szczebla samorządu, przyszedł czas na większą reformę, która dotyczyłaby tej jednostki samorządu terytorialnego. Reforma ta powinna polegać przede wszystkim na urealnieniu liczby powiatów poprzez zlikwidowanie tych, którym już teraz trudno jest normalnie funkcjonować. Uważam, że liczba powiatów powinna się zmniejszyć do 100, a miasta na prawach powiatu powinny być z mapy administracyjnej usunięte bez wyjątku – funkcjonowanie w ramach tej samej struktury dwóch szczebli samorządu terytorialnego nie ma racjonalnego wytłumaczenia.

Na koniec rozważań warto ponownie zwrócić uwagę na problematykę wieloszczeblowości struktury samorządu terytorialnego w powiązaniu z podległością czy też podporządkowaniem jednej jednostki w stosunku do drugiej. Takie podporządkowanie i podległość nie występuje i występować nie może, byłoby to sprzeczne z zasadą autonomii jednostek samorządu terytorialnego. Każda z istniejących jednostek samorządu terytorialnego, wykonuje własne zadania w ramach powierzonych im kompetencji. Oczywiście Państwo Polskie jest państwem unitarnym, które ma jeden system prawny i jednolitą organizację wewnętrzną, a jego podział terytorialny ma charakter jedynie administracyjno-polityczny, co oznacza, że jednostki samorządu terytorialnego nie mogą tworzyć autonomicznych związków dysponujących nawet częścią suwerenności państwowej.