Istota kontroli legalności trybu stanowienia ustawy
Dorota Lis-Staranowicz
Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie UWMhttps://orcid.org/0000-0002-2118-3761
Abstrakt
Celem artykułu jest prezentacja linii orzeczniczej TK w zakresie tzw. kontroli trybowej, ukształtowanej przed i po wejściu w życie ustawy dnia 30 listopada 2016 r. o organizacji i trybie postępowania przed Trybunałem Konstytucyjnym. Najważniejszym zaś celem jest ustalenie, czym jest dla TK istotne naruszenie procedury prawodawczej. Poczynione uwagi mają charakter praktyczny. Zarzut naruszenia trybu uchwalenia ustawy może być podniesiony przez stronę w postępowaniach przed sądami powszechnymi i administracyjnymi, które dotychczas nie zajmowały się tzw. kontrolą trybową. Przejęcie przez sądy funkcji strażnika Konstytucji obejmuje nie tylko ocenę treści ustawy, ale także trybu jej stanowienia. Problem kontroli trybu uchwalenia ustawy od dawna stanowi przedmiot analiz i badań naukowych inspirowanych nie tylko orzecznictwem Trybunału Konstytucyjnego, ale także koniecznością rozwiązywania problemów, które towarzyszyły i towarzyszą procedurze ustawodawczej. Przede wszystkim, ustawodawca nie dostrzegł potrzeby uregulowania w ustawie o TK odrębnego postępowania w sprawie kontroli legalności ustawy mimo istniejącej różnicy pomiędzy tzw. kontrolą materialną a „kontrolą trybową”. W szczególności nie przesądził w sposób autorytatywny o kompetencji TK do działania in officio. W rezultacie sąd konstytucyjny zdecydował się na działanie z urzędu w przypadku kontroli legalności ustawy, choć można odnaleźć głosy przeciwne, należące jednak do mniejszości. Do tej pory TK nie wykształcił spójnej doktryny orzeczniczej w sprawach kontroli legalności ustawy. Centralnym punktem tej doktryny mógłby być art. 2 i art. 4 Konstytucji jako źródło zasad pochodnych, które z jednej strony, kształtowałyby proces stanowienia ustaw w demokratycznym państwie, zaś z drugiej zaś – stanowiły efektywne wzorce kontroli trybu ustawodawczego. Zamiast tego sąd konstytucyjny ocenia legalność według wzorców konstytucyjnych pierwszego stopnia i drugiego stopnia. Wzorce pierwszego stopnia normują postępowanie ustawodawcze i są jednocześnie źródłem wymogów konstytucyjnych. Wzorce konstytucyjne drugiego stopnia (art. 2, art. 7 i art. 9 Konstytucji) mają charakter systemowy i stanowią punkt odniesienia do oceny przestrzegania wymogów pozakonstytucyjnych, których źródłem jest ustawa, regulaminy parlamentu, prawo europejskie. Można dostrzec praktykę TK, polegającą na tym, że po stwierdzeniu niezachowania przez Sejm i Senat pozakonstytucyjnych wymogów skład orzekający poddaje dalszej weryfikacji dostrzeżone naruszenia według kryterium: a) wagi i doniosłości materii ustawy, b) znaczenia i funkcji naruszonych przepisów proceduralnych, c) etapu prac legislacyjnych, na którym doszło do naruszenia przepisów proceduralnych, d) skutku dostrzeżonych naruszeń, e) skali i częstotliwości naruszeń, f) upływu czasu od wejścia ustawy w życie. Artykuł koncentruje się na ustaleniach Trybunału Konstytucyjnego w Polsce. Ma charakter dogmatyczny i nie ma charakteru teoretycznoprawnego. Również nie podejmuje wątków prawnoporównawczych.
Słowa kluczowe:
prawo konstytucyjne, konstytucja, legalność trybu ustawodawczego, formalna kontrola prawa, orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego, procedura ustawodawcza, istotność naruszeń trybu ustawodawczego, wzorce kontroli pierwszego i drugiego stopniaBibliografia
Bosek L., Wild M., Kontrola konstytucyjności prawa. Komentarz praktyczny dla sędziów i pełnomocników procesowych. Wzory pism procesowych, C.H. Beck, Warszawa 2014. Google Scholar
Chybalski P., Glosa do wyroku Trybunału Konstytucyjnego z 5.10.2017 r., Kp 4/15 (głosowanie w Sejmie „nad przyjęciem” senackiej poprawki do ustawy), „Państwo i Prawo” 2018, z. 9. Google Scholar
Chybalski P., Glosa do wyroku Trybunału Konstytucyjnego z dnia 7 listopada 2013 r. (sygn. akt K 31/12), „Przegląd Sejmowy” 2014, nr 4. Google Scholar
Chybalski P., Poprawka w postępowaniu ustawodawczym w świetle Konstytucji RP, Wyd. Sejmowe, Warszawa 2014. Google Scholar
Czepita S., Czynności konwencjonalne i formalne w prawie a proces prawotwórczy i rola Trybunału Konstytucyjnego, „Państwo i Prawo” 2014, z. 12. Google Scholar
Czeszejko-Sochacki Z., Trójaspektowa kontrola konstytucyjności w ujęciu art. 42 ustawy o TK z 1997 r., [w:] C. Bakalarski, T. Dębowska-Romanowska, A. Jankiewicz (red.), Konstytucja, ustrój, system finansowy państwa. Księga pamiątkowa ku czci prof. Natalii Gajl, Biuro TK, Warszawa 1999. Google Scholar
Granat M., Prawo konstytucyjne. Pytania i odpowiedzi, Wolters Kluwer, Warszawa 2021. Google Scholar
Kazalska O., Domniemanie przyjęcia poprawki senackiej jako konstytucyjny standard procesu legislacyjnego, „Przegląd Europejski” 2019, nr 7. Google Scholar
Kustra A., Kontrola konstytucyjności całej ustawy, „Przegląd Sejmowy” 2012, nr 2. Google Scholar
Kustra A., Zasada związania granicami wniosku w orzecznictwie Trybunału Konstytucyjnego, „Przegląd Sejmowy” 2010, nr 3. Google Scholar
Laskowska M., Notyfikacja – Konstytucja – Trybunał Konstytucyjny, [w:] M. Taborowski (red.), Skutki braku notyfikacji przepisów technicznych ustawy o grach hazardowych dla wymiaru sprawiedliwości Rzeczypospolitej Polskiej, Wolters Kluwer, Warszawa 2016. Google Scholar
Naleziński B., Wojtyczek K., Problematyka kompetencji prawodawczych a kontrola konstytucyjności prawa, „Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny” 1993, nr 1. Google Scholar
Radziewicz P., Notyfikacja jako przedmiot kontroli Trybunału Konstytucyjnego, „Gdańskie Studia Prawnicze” 2014, vol. XXXI. Google Scholar
Safjan M., Bosek L. (red.), Konstytucja RP, t. 2: Komentarz do art. 87–243, C.H. Beck, Warszawa 2016. Google Scholar
Sarnecki P., Nowa ustawa o Trybunale Konstytucyjnym, „Przegląd Sejmowy” 1998, nr 1. Google Scholar
Sobolewski P., Analiza orzecznictwa Trybunału Konstytucyjnego dotyczącego stosowania regulaminu Sejmu w procesie ustawodawczym, [w:] S. Peszkowski, W. Federczyk (red.), Doskonalenie i standaryzacja procesu legislacyjnego – dobre praktyki opracowane w ramach projektu LEGIS, Wyd. KSAP, Warszawa 2019. Google Scholar
Syryt A., Kontrola trybu uchwalenia ustawy przed Trybunałem Konstytucyjnym, Wyd. Sejmowe, Warszawa 2014. Google Scholar
Szmyt A. (red.), Komentarz do Regulaminu Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej, Wyd. Sejmowe, Warszawa 2018. Google Scholar
Taborowski M., Skutki naruszenia obowiązku notyfikacji przepisów technicznych (w rozumieniu dyrektywy 98/34/WE) – uwagi na tle wyroku Trybunału Konstytucyjnego z 11.03.2015 r. (P 4/14), „Europejski Przegląd Sądowy” 2015, nr 11. Google Scholar
Uziębło P., Jak nie stanowić prawa, czyli uwagi na marginesie procesu uchwalania ustawy z 6.04.2020 r. o szczególnych zasadach przeprowadzania wyborów powszechnych na Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej zarządzonych w 2020 r., https://palestra.pl/pl/e-palestra/17/2020/jak-nie-stanowic-prawa-czyli-uwagi-na-marginesie-procesu-uchwalania-ustawy-z-6.04.2020-r.-o-szczegolnych-zasadach-przeprowadzania-wyborow-powszechnych-na-prezydenta-rzeczypospolitej-polskiej-zarzadzonych-w-2020-r Google Scholar
Wojtyczek K., Zasada skargowości w procedurze kontroli norm przed polskim Trybunałem Konstytucyjnym, „Przegląd Sejmowy” 2003, nr 1. Google Scholar
Ziółkowski M., Standard legalności ustawy w orzecznictwie konstytucyjnym, [w:] P. Radziewicz (red.), Kontrola legalności ustawy w Sejmie, Wyd. Sejmowe, Warszawa 2015. Google Scholar
Zubik M., Prawo konstytucyjne współczesnej Polski, C.H. Beck, Warszawa 2020. Google Scholar
Zubik M., Wiącek M., Kompetencje sądu konstytucyjnego a granice swobody orzekania przez sędziów Trybunału Konstytucyjnego, „Przegląd Sejmowy” 2009, nr 4. Google Scholar
Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie UWM
https://orcid.org/0000-0002-2118-3761
Licencja
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
