Przesłanki odpowiedzialności podmiotu zbiorowego w prawie polskim i szwajcarskim – uwagi na tle prawnoporównawczym
Katarzyna Borkowska
a:1:{s:5:"pl_PL";s:56:"Prokuratura Rejonowa Warszawa-Śródmieście w Warszawie";}Abstrakt
W ostatnich latach odnotowuje się wzrost liczby przestępstw o charakterze finansowym i gospodarczym, których rzeczywistymi beneficjentami często pozostają osoby prawne. Przestępczość koncernów rozwija się zarówno na poziomie państwowym, jak też transgranicznym. Międzynarodowe i krajowe prawodawstwa zauważyły więc potrzebę odstąpienia od zasady societas delinquere non potest i pociągania do odpowiedzialności nie tylko osób fizycznych, lecz także osób prawnych. Sposób ujęcia w ramy prawne instytucji karania podmiotów zbiorowych może być różny. Przedmiot artykułu stanowi prawnoporównawcze opracowanie dedykowane stricte przepisom tyczącym się odpowiedzialności podmiotów zbiorowych w Polsce i w Szwajcarii. Za cel badań przyjęto ukazanie zbieżności oraz odrębności między unormowaniami. W opracowaniu przeanalizowano przesłanki pociągania do odpowiedzialności osób prawnych w obu państwach. Odniesiono się także do ustawowego zagrożenia karą. Przeprowadzone rozważania zostały oparte zarówno na poglądach doktryny, jak też orzecznictwa. Następnie dokonano porównania polskiej i szwajcarskiej regulacji, akcentując podobieństwa i różnice. Najważniejsze wnioski wypływające z pracy są takie, że przepisy normujące odpowiedzialność podmiotów zbiorowych w Polsce i w Szwajcarii wykazują zarówno cechy wspólne, jak też odmienne. Obie regulacje są problematyczne w wykładni oraz rzadko wykorzystywane w praktyce, co staje się przyczyną wysuwania postulatów zmian prawa. Przy tworzeniu artykułu sięgnięto do polskich oraz zagranicznych materiałów źródłowych.
Słowa kluczowe:
odpowiedzialność podmiotów zbiorowych, prawo karne porównawcze, przestępstwa gospodarcze, podmioty zbiorowe, sankcja karnaBibliografia
Literatura: Google Scholar
Antoniak-Drożdż A., Zakres podmiotowy ustawy o odpowiedzialności podmiotów zbiorowych, Prokuratura i Prawo 2007, nr 2 Google Scholar
Banasik K., Przestępstwa trwałe i delikty trwałe, Prokuratura i Prawo 2013, nr 7-8 Google Scholar
Bartosiewicz A., Kubacki R., Ale od kiedy?, Rzeczpospolita – Prawo co dnia 2003, nr 8 Google Scholar
Bartosiewicz A., Spółki osobowe a odpowiedzialność podmiotów zbiorowych, Przegląd Prawa Handlowego 2003, nr 9 Google Scholar
Bartosiewicz A., Przesłanki odpowiedzialności podmiotu zbiorowego – aspekty praktyczne, Przegląd Prawa Handlowego 2004, nr 2 Google Scholar
Broszura dotycząca nowelizacji Szwajcarskiego Kodeksu Karnego (przepisy ogólne, przepisy wprowadzające i stosowanie przepisów) i Prawa Karnego Wojskowego oraz ustawy federalnej o prawie karnym nieletnich z dnia 21 września 1998 r. (Botschaft zur Änderung des Schweizerischen Strafgesetzbuches [Allgemeine Bestimmungen, Einführung und Anwendung des Gesetzes] und des Militärstrafgesetzes sowie zu einem Bundesgesetz über das Jugendstrafrecht vom 21. September 1998), BBl 1999 II 1979 Google Scholar
Bürge L., Repetitorium. Strafrecht. Allgemeiner Teil. Kurz gefasste Darstellung mit Schemata, Übungen und Lösungen, wyd. Orell Füssli, Zurych 2017 Google Scholar
Ciszewski J., Nazaruk P. (red.), Kodeks cywilny. Komentarz, wyd. Wolters Kluwer Polska, Warszawa 2019 Google Scholar
Darkowski T., Austriacki model odpowiedzialności karnej podmiotów zbiorowych, Prokuratura i Prawo 2018, nr 6 Google Scholar
Filar M., Kwaśniewski Z., Kala D., Komentarz do ustawy o odpowiedzialności podmiotów zbiorowych za czyny zabronione pod groźbą kary, wyd. TNOiK, Toruń 2003 Google Scholar
Forster M., Die strafrechtliche Verantwortlichkeit des Unternehmens nach Art. 102 StGB, wyd. Stämpfli, Berno 2006 Google Scholar
Fournier J., Langhorst M., Bosch van den J., Viennet C., Strafrechtliche oder strafrechtsähnliche Sanktionierung von Unternehmen bei der Verletzung verwaltungsrechtlicher Pflichten. Deutschland, Frankreich, Niederlande, Österreich, Schweizerische Institut für Rechtsvergleichung, Lozanna 2019 Google Scholar
Furdzik D., Analiza kar i środków karnych w ustawie z dnia 28 października 2002 r. o odpowiedzialności podmiotów zbiorowych za czyny zabronione pod groźbą kary na tle prawnoporównawczym, Prokuratura i Prawo 2019, nr 5 Google Scholar
Gardocki L., Prawo karne, wyd. C. H. Beck, Warszawa 2011 Google Scholar
Graf D. K. (red.), StGB. Annotierter Kommentar, wyd. Stämpfli, Berno 2020 Google Scholar
Graf D. K., Komentarz do art. 102 StGB, (w:) D. K. Graf (red.), StGB. Annotierter Kommentar, wyd. Stämpfli, Berno 2020 Google Scholar
Habrat D., Odpowiedzialność podmiotów zbiorowych za czyny zabronione pod groźbą kary. Komentarz, wyd. LexisNexis, Warszawa 2014 Google Scholar
Hansjakob T., Schmitt H., Sollberger J., Kommentierte Textausgabe zum revidierten Strafgesetzbuch, wyd. Books on Demand, Norderstedt 2004 Google Scholar
Heine G., Das kommende Unternehmensstrafrecht (Art. 100quater f.), Schweizerische Zeitschrift für Strafrecht 2003 Google Scholar
Hilf M. J., Die Strafbarkeit juristischer Personen im schweizerischen, österreichischen und liechtensteinischen Recht, Zeitschrift für die gesamte Strafrechtswissenschaft 2014, nr 126 (1) Google Scholar
Hilti M., Strafbarkeit des Unternehmens. Lückenhafte Regelung. Mangelhafter Vollzug. Erhebliche Transparenzdefizite, wyd. Transparency Schweiz, Berno 2021 Google Scholar
Jóźwiak I., Wina w organizacji jako przesłanka odpowiedzialności podmiotu zbiorowego w świetle projektowanej ustawy o odpowiedzialności podmiotów zbiorowych, Młody Jurysta 2019, nr 3 Google Scholar
Karaszewski G., Komentarz do art. 429 k.c., (w:) J. Ciszewski, P. Nazaruk (red.), Kodeks cywilny. Komentarz, wyd. Wolters Kluwer Polska, Warszawa 2019 Google Scholar
Kidyba A. (red.), Kodeks cywilny. Komentarz. Tom III. Zobowiązania – część ogólna, wyd. LEX, Warszawa 2014 Google Scholar
Korczyński D., Jóźwiak P., Herbowski P. (red.), Węzłowe zagadnienia prawa karnego skarbowego, wyd. C. H. Beck, Warszawa 2017 Google Scholar
Kozłowska M., Lasek Ł., Pietryka A., Znamierowski J., Odpowiedzialność karna podmiotów zbiorowych w Polsce – krótki przewodnik dla wszystkich zainteresowanych, Wardyński i Wspólnicy, Warszawa 2021 Google Scholar
Krzysztofek A., Szewczyk K., Borcuch A. (red.), Regulacje prawne a funkcjonowanie polskiej gospodarki, wyd. Laboratorium wiedzy Artur Borcuch, Kielce 2019 Google Scholar
Majowska A. T., Konstrukcja odpowiedzialności podmiotów zbiorowych za czyny zabronione pod groźbą kary w aspekcie fundamentalnej zasady porządku prawnego – prawa do obrony, Nowa Kodyfikacja Postępowania Karnego 2013, nr 29 Google Scholar
Mielnik D., Odpowiedzialność podmiotów zbiorowych w aspekcie projektu ustawy o odpowiedzialności podmiotów zbiorowych za czyny zabronione pod groźbą kary i zmianie niektórych ustaw (UD 74) – część II, (w:) A. Krzysztofek, K. Szewczyk, A. Borcuch (red.), Regulacje prawne a funkcjonowanie polskiej gospodarki, wyd. Laboratorium wiedzy Artur Borcuch, Kielce 2019 Google Scholar
Mik B., Łyżka dziegciu con amore, Rzeczpospolita – Prawo co dnia 2003, nr 11 Google Scholar
Niggli M. A., Amstutz M. (red.), Verantwortlichkeit im Unternehmen Zivil- und strafrechliche Perspektiven, wyd. Helbing Lichtenhahn, Bazylea 2007 Google Scholar
Niggli M. A., Gfeller D. R., Komentarz do art. 102 StGB, (w:) M. A. Niggli, H. Wiprächtiger (red.), Strafgesetzbuch Kommentar, wyd. Helbing Lichtenhahn, Bazylea 2007 Google Scholar
Niggli M. A., Gfeller D. R., Strafrechtliche Verantwortlichkeit im Konzern, (w:) M. A. Niggli, M. Amstutz (red.), Verantwortlichkeit im Unternehmen Zivil- und strafrechliche Perspektiven, wyd. Helbing Lichtenhahn, Bazylea 2007 Google Scholar
Niggli M. A., Wiprächtiger H. (red.), Strafgesetzbuch Kommentar, wyd. Helbing Lichtenhahn, Bazylea 2007 Google Scholar
Nita B., Materialnoprawne i procesowe założenia ustawy o odpowiedzialności podmiotów zbiorowych za czyny zabronione pod groźbą kary, cz. I, Radca Prawny 2003, nr 5 Google Scholar
Nita B., Materialnoprawne i procesowe założenia ustawy o odpowiedzialności podmiotów zbiorowych za czyny zabronione pod groźbą kary, cz. II, Radca Prawny 2003, nr 6 Google Scholar
Nita B., Model odpowiedzialności podmiotów zbiorowych za czyny zabronione pod groźbą kary, Państwo i Prawo 2003, nr 6 Google Scholar
Olejniczak A., Komentarz do art. 427 k.c., (w:) A. Kidyba (red.), Kodeks cywilny. Komentarz. Tom III. Zobowiązania – część ogólna, wyd. LEX, Warszawa 2014 Google Scholar
Ondrysz K., Przesłanki odpowiedzialności podmiotów zbiorowych za czyny zabronione pod groźbą kary – po nowelizacji, Nowa Kodyfikacja Postępowania Karnego 2006, nr 20 Google Scholar
Pawluczuk-Bućko P., Odpowiedzialność podmiotów zbiorowych w kontekście nadchodzących zmian legislacyjnych – kilka uwag, Studia Prawnoustrojowe 2021, nr 15 Google Scholar
Pflaum S., Die Erledigung von Strafverfahren gegen Unternehmen durch Wiedergutmachung Kritische Bemerkungen zum Ermessensspielraum der Behörden bei der Anwendung von Art. 53 StGB, Schweizerische Zeitschrift für Gesellschafts- und Kapitalmarktrecht 2019, nr 1 Google Scholar
Pieth M., Anwendungsprobleme des Verbandsstrafrechts in Theorie und Praxis, Kölner Schrift zum Wirtschaftsrecht 2015, nr 3 Google Scholar
Pieth M., Die strafrechtliche Haftung für Menschenrechtsverletzungen im Ausland, Aktuelle juristische Praxis – Pratique juridique Actuelle 2017, nr 8 Google Scholar
Pniewska M., Problematyka charakteru prawnego odpowiedzialności podmiotów zbiorowych za czyny zabronione pod groźbą kary w prawie polskim, Studia Iuridica Toruniensia 2010, t. VI Google Scholar
Podstawowa informacja o działalności sądów powszechnych – 2016 rok, Ministerstwo Sprawiedliwości, Warszawa 2017 Google Scholar
Ramus I. (red.), Obrót powszechny i gospodarczy. Problemy karnomaterialne i procesowe, wyd. Kieleckie Towarzystwo Edukacji Ekonomicznej, Kielce 2014 Google Scholar
Schluep von W. R., Isler P. R. (red.), Neues zum Gesellschafts- und Wirtschaftsrecht, zum 50. Geburtstag von Peter Forstmoser, wyd. Schulthess, Zurych 1993 Google Scholar
Schmid N., Einige Aspekte der Strafbarkeit des Unternehmens nach dem neuen Allgemeinen Teil des Schweizerischen Strafgesetzbuchs, (w:) W. R. von Schluep, P. R. Isler (red.), Neues zum Gesellschafts- und Wirtschaftsrecht, zum 50. Geburtstag von Peter Forstmoser, wyd. Schulthess, Zurych 1993 Google Scholar
Skwarczyński H., Odpowiedzialność podmiotów zbiorowych jako nowy rodzaj odpowiedzialności za czyny zabronione pod groźbą kary, Palestra 2004, nr 1-2 Google Scholar
Sobczak J., Odpowiedzialność podmiotów zbiorowych za czyny zabronione pod groźbą kary uregulowane w Kodeksie karnym skarbowym, (w:) D. Korczyński, P. Jóźwiak, P. Herbowski (red.), Węzłowe zagadnienia prawa karnego skarbowego, wyd. C. H. Beck, Warszawa 2017 Google Scholar
Stokłosa K., Odpowiedzialność podmiotów zbiorowych na nowych zasadach a obecne rozwiązania prawne. Wybrane zagadnienia, Zeszyty Prawnicze 2019, nr 19 Google Scholar
Studziński A., Wasylkowski D., Stosować nie zawsze znaczy karać, Rzeczpospolita – Prawo co dnia 2003, nr 11 Google Scholar
Szewczyk A., Odpowiedzialność podmiotów zbiorowych za przestępstwa skarbowe, Monitor Podatkowy 2004, nr 2 Google Scholar
Światłowski A., Perspektywy ożywienia odpowiedzialności podmiotów zbiorowych za czyny zabronione pod groźbą kary, (w:) I. Ramus (red.), Obrót powszechny i gospodarczy. Problemy karnomaterialne i procesowe, wyd. Kieleckie Towarzystwo Edukacji Ekonomicznej, Kielce 2014 Google Scholar
Weigend T., Societas delinquere non potest? A German Perspective, Journal of International Criminal Justice 2008, t. 6, nr 5 Google Scholar
Zachuta A., Specyfika odpowiedzialności podmiotów zbiorowych za czyny zabronione pod groźbą kary, Prokuratura i Prawo 2003, nr 11 Google Scholar
Zalewski W., Odpowiedzialność podmiotu zbiorowego w prawie karnym – w poszukiwaniu racjonalności, Gdańskie Studia Prawnicze 2017, t. XXXVIII Google Scholar
Ziegler P. C., Mehrheitsentscheidungen von Gremien in Aktiengesellschaften. Insbesondere des Verwaltungsrates und der Geschäftsleitung, Rozprawa doktorska, Uniwersytet w Zurychu, Zurych 2004 Google Scholar
Ziomek L., Materialnoprawne aspekty odpowiedzialności podmiotów zbiorowych w świetle orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego, Wojskowy Przegląd Prawniczy 2005, nr 2 Google Scholar
Akty prawne: Google Scholar
Drugi Protokół do Konwencji o ochronie interesów finansowych Wspólnot Europejskich z dnia 26 lipca 1995 r., sporządzony w Brukseli dnia 19 czerwca 1997 r., Dz.U. 2009 r., nr 208, poz. 1603 Google Scholar
Konwencja Narodów Zjednoczonych przeciwko międzynarodowej przestępczości zorganizowanej, przyjęta przez Zgromadzenie Ogólne Narodów Zjednoczonych dnia 15 listopada 2000 r., Dz.U. 2005 r., nr 18 poz. 158 Google Scholar
Konwencja o zwalczaniu przekupstwa zagranicznych funkcjonariuszy publicznych w międzynarodowych transakcjach handlowych sporządzona w Paryżu 17.12.1997 r., Dz.U. 2001 r., nr 23, poz. 264 Google Scholar
Konwencja Rady Europy o cyberprzestępczości, sporządzona w Budapeszcie dnia 23 listopada 2001 r., Dz.U. 2015 r., poz. 728 Google Scholar
Prawnokarna Konwencja o korupcji sporządzona w Strasburgu dnia 27 stycznia 1999 r., Dz.U. 2005 r., nr 29, poz. 249 Google Scholar
Wspólne działanie z dnia 21 grudnia 1998 r. przyjęte przez Radę na podstawie art. K.3 Traktatu o Unii Europejskiej, w sprawie uznawania za przestępstwa karne uczestnictwa w organizacji przestępczej w Państwach Członkowskich Unii Europejskiej, Dz.U. UE L 351, 29.12.1998, s. 1-3 Google Scholar
Wspólne działanie z dnia 24 lutego 1997 r. przyjęte przez Radę na podstawie art. K.3 Traktatu o Unii Europejskiej, dotyczące działań mających na celu zwalczanie handlu ludźmi i seksualnego wykorzystywania dzieci, Dz.U. UE L 63, 4.3.1997, s. 2-6 Google Scholar
Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny, Dz.U. 1964 r., nr 16, poz. 93 z późn. zm. Google Scholar
Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks karny, Dz.U. 1997 r., nr 88, poz. 553 z późn. zm. Google Scholar
Ustawa z dnia 15 września 2000 r. – Kodeks spółek handlowych, Dz.U. 2000 r., nr 94, poz. 1037 z późn. zm. Google Scholar
Ustawa z dnia 28 października 2002 r. o odpowiedzialności podmiotów zbiorowych za czyny zabronione pod groźbą kary, Dz.U. 2002 r., nr 197, poz. 1661 z późn. zm. Google Scholar
Rządowy projekt ustawy o odpowiedzialności karnej podmiotów zbiorowych (druk nr 706), Przetłumaczone na język polski, teksty przepisów Unii Europejskiej, do których ma być dostosowane prawo polskie do rządowego projektu ustawy o odpowiedzialności karnej podmiotów zbiorowych, tekst dostępny pod adresem: https://orka.sejm.gov.pl/ Druki4ka.nsf/wgdruku/706 (dostęp: 18 sierpnia 2021 r.) Google Scholar
Ustawa kodeks karny (Strafgesetzbuch) z dnia 21 grudnia 1937 r., SR 311.0 z późn. zm. Google Scholar
Federalna ustawa o zmianie kodeksu karnego i nadzorze nad ruchem pocztowym i telekomunikacyjnym [finansowanie terroryzmu] (Bundesgesetz über die Änderung des Strafgesetzbuches und des Bundesgesetzes betreffend die Überwachung des Post- und Fernmeldeverkehrs [Finanzierung des Terrorismus]) z dnia 21 marca 2003 r., BBl 2003 r., poz. 2847 Google Scholar
Judykaty: Google Scholar
Wyrok TK z dnia 03 listopada 2004 r., K 18/03, OTK-A 2004, nr 10, poz. 103 Google Scholar
Wyrok SN z dnia 02 lutego 2009 r., V KK 427/08, OSNKW 2009, z. 7, poz. 57 Google Scholar
Wyrok SN z dnia 15 stycznia 2015 r., IV CSK 146/14, LEX nr 1587174 Google Scholar
Wyrok SA w Szczecinie z dnia 23 czerwca 2016 r., I ACa 402/14, LEX nr 2137073 Google Scholar
Wyrok BG z dnia 21 kwietnia 1971 r., BGE 97 IV 203 Google Scholar
Wyrok BG z dnia 31 lipca 1979 r., BGE 105 IV 172 Google Scholar
Wyrok BG z dnia 11 listopada 2016 r., BGE 142 IV 333 Google Scholar
Wyrok BG z dnia 12 grudnia 2019 r., BGE 146 IV 68 Google Scholar
a:1:{s:5:"pl_PL";s:56:"Prokuratura Rejonowa Warszawa-Śródmieście w Warszawie";}
