Istota wyzysku w polskim prawie cywilnym
Jerzy Krzynówek
Szkoła Wyższa Wymiaru Sprawiedliwości w WarszawieMagdalena Sajkowska
Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w OlsztynieAbstrakt
Celem artykułu jest usystematyzowanie oraz ocena trafności orzecznictwa SN dotyczącego kwalifikacji wyzysku w polskim prawie cywilnym. Sąd Najwyższy wielokrotnie wypowiadał się w sprawie wyzysku w czynnościach prawnych będących elementem stanu faktycznego stanowiącego podstawę sądowego rozstrzygnięcia. W judykatach prezentował zmieniające się w czasie poglądy na kwalifikację prawną regulacji. Autorzy konfrontują tezy z orzeczeń sądowych z poglądami doktryny na temat wyzysku. Rozważania otwiera prezentacja koncepcji subiektywnej, funkcjonalnej i jurydycznego ukształtowania umowy wzajemnej oraz przywołanie orzeczeń sądowych opierających się na założeniach danych koncepcji, co do zakresu zastosowania art. 388 k.c. Autorzy polemizują z tezą o możliwości zastosowania art. 388 k.c. w umowach wzajemnych i dwustronnie zobowiązujących. Analizują naturę prawną wyzysku w celu odpowiedzi na pytanie, czy należy go zaliczyć do wad oświadczenia woli, czy też raczej jest on wadliwością treści oświadczenia woli. Opowiadają się za drugą z tych koncepcji. Przytaczają również dyskurs prawniczy dotyczący możliwości zbiegu przepisów o wadach oświadczenia woli z art. 388 k.c. Końcowe rozważania poświęcone są stosunkowi art. 388 k.c. do art. 58 § 2 k.c. Autorzy wskazują na próby odejścia przez SN od dominującego w doktrynie poglądu według którego art. 388 k.c. stanowi lex specialis wobec art. 58 § 2 k.c. W ocenie Autorów, nierozstrzygnięte przez SN istotne zagadnienia praktyczne mogą być impulsem rozwojowym dyskusji co do sensu dalszego obowiązywania art. 388 k.c.
Słowa kluczowe:
Kodeks cywilny, wyzysk, umowa wzajemna, wady oświadczenia woli, zasady współżycia społecznegoBibliografia
Andrzejewski J., Czy art. 388 k.c. jest potrzebny? Wyzysk w Kodeksie cywilnym oraz w tzw. perspektywie kodyfikacyjnej – spojrzenie krytyczne i wnioski de lege ferenda, [w:] Wokół rekodyfikacji prawa cywilnego, P. Stec (red.), M. Załucki (red.), Kraków 2015. Google Scholar
Andrzejewski J., Szafrański W., Wyzysk (art. 388 Kodeksu cywilnego) w polskim prawie prywatnym a obrót dziełami sztuki, „Santande Art and Culture Law Review” 2016, nr 1. Google Scholar
Banaszczyk Z. [w:] Kodeks cywilny, t. 2. Komentarz do art. 450-1088, K. Pietrzykowski (red.), Warszawa 2013. Google Scholar
Bierecki D., Regulacja prawna wyzysku. Uwagi de lege lata oraz de lege ferenda, „Rejent” 2015, nr 7. Google Scholar
Buczkowski K., Wojtaszek M., Lichwa pieniężna – zagadnienia cywilnoprawne, „Przegląd Prawa Handlowego” 1999, nr 8. Google Scholar
Cisek A., Kremis J., Z problematyki wyzysku w ujęciu kodeksu cywilnego, „Ruch Prawniczy Ekonimiczni i Społeczny” 1979, z. 3. Google Scholar
Czachórski W., Brzozowski A, Safjan M., Skowrońska-Bocian E., Zobowiązania. Zarys wykładu, Warszawa 2009. Google Scholar
Doliwa A., Zobowiązania, Warszawa 2010. Google Scholar
Domański L., Instytucje kodeksu zobowiązań. Komentarz teoretyczno-praktyczny: część ogólna, t. 1, Warszawa 1938. Google Scholar
Girdwoyń A., Charakter prawny instytucji wyzysku, „Monitor Prawniczy” 2016, nr 12. Google Scholar
Girdwoyń A., Rażąca nierówność świadczeń w transakcjach opcji walutowych – glosa – I CSK 651/12, „Monitor Prawniczy” 2016, nr 3. Google Scholar
Golat R., Wyzysk a obrót nieruchomościami, Nieruchomości 2019, nr 5. Google Scholar
Gołaczyński J., Umowa zabezpieczająca, [w:] O źródłach i elementach stosunków cywilnoprawnych. Księga pamiątkowa ku czci prof. Alfreda Kleina, E. Gniewek (red.), Kraków 2000. Google Scholar
Grobel S., Prawo powstrzymania się ze spełnieniem świadczenia w zobowiązaniach wynikających z umów wzajemnych, Katowice 1991. Google Scholar
Grobel S., Umowa przewozu przesyłek jako umowa wzajemna, „Prace Naukowe Uniwersytetu Śląskiego” 1989, nr 10. Google Scholar
Grzybowski S., System prawa cywilnego, t. 1, Część ogólna, W. Czachórski (red.), Wrocław – Warszawa – Kraków – Gdańsk 1974. Google Scholar
Gudowski J., [w:] Komentarz do kodeksu cywilnego. Księga trzecia. Zobowiązania, G. Bieniek (red.), t. 2, Warszawa 2007. Google Scholar
Justyński T., Relacja między art. 582 a art. 388 k.c. w kontekście nadmiernych odsetek umownych, „Przegląd Sądowy” 2004, nr 1. Google Scholar
Karaszewski G. [w:] Kodeks cywilny. Komentarz, J. Ciszewski (red.), Warszawa 2014. Google Scholar
Katner W.J. [w:] Prawo umów w obrocie gospodarczym, S. Włodyka (red.), Warszawa 2001. Google Scholar
Klein A., Elementy zobowiązaniowego stosunku prawnego, Wrocław 2005. Google Scholar
Kosmol M., Laesio enormis w XXI w. – czy matematyczne podejście do ustalania granic dopuszczalnej nieekwiwalentności świadczeń w umowach dwustronnie zobowiązujących jest pożądane?, „Studia Iuridica Toruniensia” 2019, nr 2. Google Scholar
Lemkowski M., Odsetki cywilnoprawne, Warszawa 2007. Google Scholar
Lewaszkiewicz-Petrykowska B., Wady oświadczenia woli w polskim prawie cywilnym, Warszawa 1973. Google Scholar
Longchamps de Berier R., Zobowiązania, Poznań 1948. Google Scholar
Łętowska E., Podstawy prawa cywilnego, Warszawa 1997. Google Scholar
Machnikowski P. [w:] Kodeks cywilny. Komentarz, E. Gniewek (red.), P. Machnikowski (red.), Warszawa 2014. Google Scholar
Machnikowski P., Swoboda umów według art. 3531 k.c. Konstrukcja prawna. Warszawa 2005. Google Scholar
Malinowski A., Nowak L., Problemy modelowania w teorii prawa, „Państwo i Prawo” 1972, z. 2. Google Scholar
Ohanowicz A., Górski J., Zarys prawa zobowiązań, Warszawa 1970. Google Scholar
Olejniczak A., [w:] Kodeks cywilny. Komentarz, t. 3, A. Kidyba (red.), Warszawa 2010. Google Scholar
Olejniczak A. [w:] Prawo zobowiązań – część szczegółowa. System Prawa Prywatnego, t. 7, J. Rajski (red.), Warszawa 2001. Google Scholar
Pecyna M., Międzywojenna refleksja o części ogólnej prawa cywilnego i jej doniosłość dla kodeksu cywilnego, „Państwo i Prawo” 2018, nr 11. Google Scholar
Płeszka K., Uznanie decyzji interpretacyjnych przez ich konsekwencje, Kraków 1996. Google Scholar
Popiołek W. [w:] Kodeks cywilny. Komentarz do art. 1–449[10], t. 1, K. Pietrzykowski (red.), Warszawa 2013. Google Scholar
Popiołek W. [w:] Kodeks cywilny. Komentarz. Art. 450–1088. Przepisy wprowadzające, K. Pietrzykowski (red.), Warszawa 2018. Google Scholar
Raczkowski M., Odpowiednie stosowanie przepisów kodeksu cywilnego o wyzysku w stosunkach pracy, „Praca i Zabezpieczenie Społeczne” 2006, nr 7. Google Scholar
Radwański Z. [w:] Prawo zobowiązań – część szczegółowa. System Prawa Prywatnego, t. 8, J. Panowicz-Lipska (red.), Warszawa 2004. Google Scholar
Radwański Z., Olejniczak A., Zobowiązania – część ogólna, Warszawa 2010. Google Scholar
Ratusznik P., Ekwiwalentność świadczeń a pojęcia umów wzajemnych i czynności odpłatnych, „Monitor Prawniczy” 2021, nr 7. Google Scholar
Stelmachowski A., Zarys teorii prawa cywilnego, Warszawa 1998. Google Scholar
Szpunar A., O umowie pożyczki, „Państwo i Prawo” 1992, nr 3. Google Scholar
Szpunar A., O zastrzeżeniu nadmiernych odsetek umownych, „Przegląd Prawa Handlowego” 2001, nr 10. Google Scholar
Trzaskowski R., Granice swobody kształtowania treści i celu umów obligacyjnych, art. 3531 k.c., Kraków 2005. Google Scholar
Węgrzynowski Ł., Ekwiwalentność świadczeń w umowie wzajemnej, Warszawa 2011. Google Scholar
Węgrzynowski Ł., Odmowa dokonania przez notariusza czynności prawnej sprzecznej z zasadami współżycia społecznego, „Przegląd Sądowy” 2015, nr 1. Google Scholar
Wilejczyk M., Sprawiedliwość kontraktowa. Pojęcie, realizacja, granice, „Studia Prawa Prywatnego” 2018, nr 2 Google Scholar
Witczak H., Kawałko A., Zobowiązania, Warszawa 2012. Google Scholar
Wojewoda M., Jeszcze o sądowej kontroli żądania zapłaty odsetek umownych, PS 2000 nr 4. Google Scholar
Zagrobelny K. [w:] Kodeks cywilny. Komentarz, E. Gniewka (red.), P. Machnikowski (red.), Warszawa 2019. Google Scholar
Zoll F. [w:] System Prawa Prywatnego. T. 6. Prawo zobowiązań – część ogólna, A. Olejniczak (red.), Warszawa 2018. Google Scholar
Zoll F., Zobowiązania w zarysie według polskiego Kodeksu zobowiązań, Warszawa 1948. Google Scholar
Żuławska C. [w:] Kodeks cywilny. Zobowiązania, J. Gudowski (red.), Warszawa 2013. Google Scholar
Szkoła Wyższa Wymiaru Sprawiedliwości w Warszawie
Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie
