Istota wyzysku w polskim prawie cywilnym

Jerzy Krzynówek

Szkoła Wyższa Wymiaru Sprawiedliwości w Warszawie

Magdalena Sajkowska

Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie


Abstrakt

Celem artykułu jest usystematyzowanie oraz ocena trafności orzecznictwa SN dotyczącego kwalifikacji wyzysku w polskim prawie cywilnym. Sąd Najwyższy wielokrotnie wypowiadał się w sprawie wyzysku w czynnościach prawnych będących elementem stanu faktycznego stanowiącego podstawę sądowego rozstrzygnięcia. W judykatach prezentował zmieniające się w czasie poglądy na kwalifikację prawną regulacji. Autorzy konfrontują tezy z orzeczeń sądowych z poglądami doktryny na temat wyzysku. Rozważania otwiera prezentacja koncepcji subiektywnej, funkcjonalnej i jurydycznego ukształtowania umowy wzajemnej oraz przywołanie orzeczeń sądowych opierających się na założeniach danych koncepcji, co do zakresu zastosowania art. 388 k.c. Autorzy polemizują z tezą o możliwości zastosowania art. 388 k.c. w umowach wzajemnych i dwustronnie zobowiązujących. Analizują naturę prawną wyzysku w celu odpowiedzi na pytanie, czy należy go zaliczyć do wad oświadczenia woli, czy też raczej jest on wadliwością treści oświadczenia woli. Opowiadają się za drugą z tych koncepcji. Przytaczają również dyskurs prawniczy dotyczący możliwości zbiegu przepisów o wadach oświadczenia woli z art. 388 k.c. Końcowe rozważania poświęcone są stosunkowi art. 388 k.c. do art. 58 § 2 k.c. Autorzy wskazują na próby odejścia przez SN od dominującego w doktrynie poglądu według którego art. 388 k.c. stanowi lex specialis wobec art. 58 § 2 k.c. W ocenie Autorów, nierozstrzygnięte przez SN istotne zagadnienia praktyczne mogą być impulsem rozwojowym dyskusji co do sensu dalszego obowiązywania art. 388 k.c.


Słowa kluczowe:

Kodeks cywilny, wyzysk, umowa wzajemna, wady oświadczenia woli, zasady współżycia społecznego


Andrzejewski J., Czy art. 388 k.c. jest potrzebny? Wyzysk w Kodeksie cywilnym oraz w tzw. perspektywie kodyfikacyjnej – spojrzenie krytyczne i wnioski de lege ferenda, [w:] Wokół rekodyfikacji prawa cywilnego, P. Stec (red.), M. Załucki (red.), Kraków 2015.   Google Scholar

Andrzejewski J., Szafrański W., Wyzysk (art. 388 Kodeksu cywilnego) w polskim prawie prywatnym a obrót dziełami sztuki, „Santande Art and Culture Law Review” 2016, nr 1.   Google Scholar

Banaszczyk Z. [w:] Kodeks cywilny, t. 2. Komentarz do art. 450-1088, K. Pietrzykowski (red.), Warszawa 2013.   Google Scholar

Bierecki D., Regulacja prawna wyzysku. Uwagi de lege lata oraz de lege ferenda, „Rejent” 2015, nr 7.   Google Scholar

Buczkowski K., Wojtaszek M., Lichwa pieniężna – zagadnienia cywilnoprawne, „Przegląd Prawa Handlowego” 1999, nr 8.   Google Scholar

Cisek A., Kremis J., Z problematyki wyzysku w ujęciu kodeksu cywilnego, „Ruch Prawniczy Ekonimiczni i Społeczny” 1979, z. 3.   Google Scholar

Czachórski W., Brzozowski A, Safjan M., Skowrońska-Bocian E., Zobowiązania. Zarys wykładu, Warszawa 2009.   Google Scholar

Doliwa A., Zobowiązania, Warszawa 2010.   Google Scholar

Domański L., Instytucje kodeksu zobowiązań. Komentarz teoretyczno-praktyczny: część ogólna, t. 1, Warszawa 1938.   Google Scholar

Girdwoyń A., Charakter prawny instytucji wyzysku, „Monitor Prawniczy” 2016, nr 12.   Google Scholar

Girdwoyń A., Rażąca nierówność świadczeń w transakcjach opcji walutowych – glosa – I CSK 651/12, „Monitor Prawniczy” 2016, nr 3.   Google Scholar

Golat R., Wyzysk a obrót nieruchomościami, Nieruchomości 2019, nr 5.   Google Scholar

Gołaczyński J., Umowa zabezpieczająca, [w:] O źródłach i elementach stosunków cywilnoprawnych. Księga pamiątkowa ku czci prof. Alfreda Kleina, E. Gniewek (red.), Kraków 2000.   Google Scholar

Grobel S., Prawo powstrzymania się ze spełnieniem świadczenia w zobowiązaniach wynikających z umów wzajemnych, Katowice 1991.   Google Scholar

Grobel S., Umowa przewozu przesyłek jako umowa wzajemna, „Prace Naukowe Uniwersytetu Śląskiego” 1989, nr 10.   Google Scholar

Grzybowski S., System prawa cywilnego, t. 1, Część ogólna, W. Czachórski (red.), Wrocław – Warszawa – Kraków – Gdańsk 1974.   Google Scholar

Gudowski J., [w:] Komentarz do kodeksu cywilnego. Księga trzecia. Zobowiązania, G. Bieniek (red.), t. 2, Warszawa 2007.   Google Scholar

Justyński T., Relacja między art. 582 a art. 388 k.c. w kontekście nadmiernych odsetek umownych, „Przegląd Sądowy” 2004, nr 1.   Google Scholar

Karaszewski G. [w:] Kodeks cywilny. Komentarz, J. Ciszewski (red.), Warszawa 2014.   Google Scholar

Katner W.J. [w:] Prawo umów w obrocie gospodarczym, S. Włodyka (red.), Warszawa 2001.   Google Scholar

Klein A., Elementy zobowiązaniowego stosunku prawnego, Wrocław 2005.   Google Scholar

Kosmol M., Laesio enormis w XXI w. – czy matematyczne podejście do ustalania granic dopuszczalnej nieekwiwalentności świadczeń w umowach dwustronnie zobowiązujących jest pożądane?, „Studia Iuridica Toruniensia” 2019, nr 2.   Google Scholar

Lemkowski M., Odsetki cywilnoprawne, Warszawa 2007.   Google Scholar

Lewaszkiewicz-Petrykowska B., Wady oświadczenia woli w polskim prawie cywilnym, Warszawa 1973.   Google Scholar

Longchamps de Berier R., Zobowiązania, Poznań 1948.   Google Scholar

Łętowska E., Podstawy prawa cywilnego, Warszawa 1997.   Google Scholar

Machnikowski P. [w:] Kodeks cywilny. Komentarz, E. Gniewek (red.), P. Machnikowski (red.), Warszawa 2014.   Google Scholar

Machnikowski P., Swoboda umów według art. 3531 k.c. Konstrukcja prawna. Warszawa 2005.   Google Scholar

Malinowski A., Nowak L., Problemy modelowania w teorii prawa, „Państwo i Prawo” 1972, z. 2.   Google Scholar

Ohanowicz A., Górski J., Zarys prawa zobowiązań, Warszawa 1970.   Google Scholar

Olejniczak A., [w:] Kodeks cywilny. Komentarz, t. 3, A. Kidyba (red.), Warszawa 2010.   Google Scholar

Olejniczak A. [w:] Prawo zobowiązań – część szczegółowa. System Prawa Prywatnego, t. 7, J. Rajski (red.), Warszawa 2001.   Google Scholar

Pecyna M., Międzywojenna refleksja o części ogólnej prawa cywilnego i jej doniosłość dla kodeksu cywilnego, „Państwo i Prawo” 2018, nr 11.   Google Scholar

Płeszka K., Uznanie decyzji interpretacyjnych przez ich konsekwencje, Kraków 1996.   Google Scholar

Popiołek W. [w:] Kodeks cywilny. Komentarz do art. 1–449[10], t. 1, K. Pietrzykowski (red.), Warszawa 2013.   Google Scholar

Popiołek W. [w:] Kodeks cywilny. Komentarz. Art. 450–1088. Przepisy wprowadzające, K. Pietrzykowski (red.), Warszawa 2018.   Google Scholar

Raczkowski M., Odpowiednie stosowanie przepisów kodeksu cywilnego o wyzysku w stosunkach pracy, „Praca i Zabezpieczenie Społeczne” 2006, nr 7.   Google Scholar

Radwański Z. [w:] Prawo zobowiązań – część szczegółowa. System Prawa Prywatnego, t. 8, J. Panowicz-Lipska (red.), Warszawa 2004.   Google Scholar

Radwański Z., Olejniczak A., Zobowiązania – część ogólna, Warszawa 2010.   Google Scholar

Ratusznik P., Ekwiwalentność świadczeń a pojęcia umów wzajemnych i czynności odpłatnych, „Monitor Prawniczy” 2021, nr 7.   Google Scholar

Stelmachowski A., Zarys teorii prawa cywilnego, Warszawa 1998.   Google Scholar

Szpunar A., O umowie pożyczki, „Państwo i Prawo” 1992, nr 3.   Google Scholar

Szpunar A., O zastrzeżeniu nadmiernych odsetek umownych, „Przegląd Prawa Handlowego” 2001, nr 10.   Google Scholar

Trzaskowski R., Granice swobody kształtowania treści i celu umów obligacyjnych, art. 3531 k.c., Kraków 2005.   Google Scholar

Węgrzynowski Ł., Ekwiwalentność świadczeń w umowie wzajemnej, Warszawa 2011.   Google Scholar

Węgrzynowski Ł., Odmowa dokonania przez notariusza czynności prawnej sprzecznej z zasadami współżycia społecznego, „Przegląd Sądowy” 2015, nr 1.   Google Scholar

Wilejczyk M., Sprawiedliwość kontraktowa. Pojęcie, realizacja, granice, „Studia Prawa Prywatnego” 2018, nr 2   Google Scholar

Witczak H., Kawałko A., Zobowiązania, Warszawa 2012.   Google Scholar

Wojewoda M., Jeszcze o sądowej kontroli żądania zapłaty odsetek umownych, PS 2000 nr 4.   Google Scholar

Zagrobelny K. [w:] Kodeks cywilny. Komentarz, E. Gniewka (red.), P. Machnikowski (red.), Warszawa 2019.   Google Scholar

Zoll F. [w:] System Prawa Prywatnego. T. 6. Prawo zobowiązań – część ogólna, A. Olejniczak (red.), Warszawa 2018.   Google Scholar

Zoll F., Zobowiązania w zarysie według polskiego Kodeksu zobowiązań, Warszawa 1948.   Google Scholar

Żuławska C. [w:] Kodeks cywilny. Zobowiązania, J. Gudowski (red.), Warszawa 2013.   Google Scholar

Pobierz


Opublikowane
2022-12-19

Cited By /
Share

Krzynówek, J., & Sajkowska, M. (2022). Istota wyzysku w polskim prawie cywilnym. Studia Prawnoustrojowe, (58). https://doi.org/10.31648/sp.7372

Jerzy Krzynówek 
Szkoła Wyższa Wymiaru Sprawiedliwości w Warszawie
Magdalena Sajkowska 
Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie