Prawo dostępu do technologii osób z niepełnosprawnościami jako prawo podmiotowe
Abstrakt
Intensywny rozwój technologii daje szanse osobom z niepełnosprawnościami na poprawę jakości swojego życia. Dostęp do technologii jest jednak kosztowny, a przez to ograniczony. Zapewnienie technologii jest istotnym narzędziem polityki inkluzyjnej. Na tym tle kształtuje się pytanie, czy dostęp do takiej technologii jest prawem osoby z niepełnosprawnością?
W tym kontekście, celem badawczym artykułu jest odpowiedź na pytanie: czy doszło do wykształcenia prawa podmiotowego dostępu do technologii. W pracy przebadano również granice tego prawa wskazując jego zakres przedmiotowy i podmiotowy. Metodami badawczymi wykorzystanymi w pracy jest metoda dogmatycznoprawna oraz topiczna teoria argumentacji prawniczej. Jednocześnie doprecyzować należy, że obszarem dla prowadzonych badań jest prawo międzynarodowe.
Autorka wykazuje, że osoby z niepełnosprawnościami mają prawo domagać się dostępu do technologii wspomagających, ale ograniczone jest to do sytuacji, gdzie technologia jest niezbędna do pełnego korzystania z praw człowieka. Granice tego prawa podmiotowego są określone przez kryteria subiektywne (indywidualne cechy osoby niepełnosprawnej) i kryteria obiektywne (zasady polityki i infrastruktury kraju).
Wnioski przeprowadzonej analizy potwierdzają, że dostęp do technologii wspomagających jest istotnym prawem człowieka dla osób z niepełnosprawnościami, a państwo ma pozytywny obowiązek zapewnienia odpowiednich środków umożliwiających jego realizację. Wspomina się o konieczności aktywnej roli państwa oraz działań integracyjnych mających poprawić dostępność technologii dla osób z niepełnosprawnościami.
Słowa kluczowe:
prawa człowieka, prawo do technologii, niepełnosprawność, technologie wspomagająceBibliografia
Allport G.W., The Nature of Prejudice, Londyn 1979. Google Scholar
Arystoteles, Etyka Nikomachejska, , tłum. D. Gromska, Dzieła wszystkie, t. 5, Warszawa 1996. Google Scholar
Behr J., Blicharz J., Ochrona prawna przed wykluczeniem społecznym, Wrocław 2018. Google Scholar
Borg J., Larsson S., Östergren P-O i in., Assistive technology use and human rights enjoyment: a cross-sectional study in Bangladesh, „BMC International Health and Human Rights” 2012, nr 12 . Google Scholar
Borg J., Larsson S., Östergren P-O, The right to assistive technology: for whom, for what, and by whom?, „Disability & Society” 2011, nr 26(2). Google Scholar
Cała-Wacinkiewicz E., Ekskluzja społeczna a konstytucyjne uwarunkowania godność człowieka, „Przegląd Prawa Konstytucyjnego” 2022, nr 5(69). Google Scholar
Czepek J., Zobowiązania pozytywne państwa w sferze praw człowieka pierwszej generacji na tle Europejskiej Konwencji Praw Człowieka, Olsztyn 2014; Google Scholar
de Witte L., Steel E., Gupta S., Delgado Ramos V., Roentgen U., Assistive technology provision: towards an international framework for assuring availability and accessibility of affordable high-quality assistive technology, „Disability and Rehabilitation: Assistive Technology” 2018, nr 13(5). Google Scholar
F. O’Brolcháin, B. Gordijn, Inclusion of Assistive Technologies in a Basic Package of Essential Healthcare Service, “HEC Forum” 2018, nr 30(2). Google Scholar
Filipniak T.A., Mojak J., Nazarv, Niezbecka E., Zarys prawa cywilnego, Lublin 2010. Google Scholar
Garlicki L., Prawo konstytucyjne, Zarys wykładu, Warszawa 2005. Google Scholar
Młynarska-Sobaczewska A., Radkiewicz P. (red.), Horyzontalne oddziaływanie Konstytucji Rzeczypospolitej polskiej oraz Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności, Studia i Materiały Trybunału Konstytucyjnego, Tom LVI, Warszawa 2015. Google Scholar
Mokrzycka A., Kowalska I., Prawa dostępu osób niepełnosprawnych do internetu i innych narzędzi cyberprzestrzeni. Przykład analizy potencjalnego skutku zdrowotnego (HIA), „Zdrowie Publiczne i Zarządzanie” 2015, nr 13 (3). Google Scholar
Pettigrew T.F., Taylor M.C., Discrimination, w: E.F. Borgatta , R.J.V. Montgomery (red.), Encyclopedia of Sociology, wyd. 2, , Nowy Jork 2000. Google Scholar
Piechowiak M., Konstytucja wobec wykluczenia społecznego w: Kędzia Z., Rost A. (red.), Współczesne wyzwania wobec prawa człowieka w świetle polskiego prawa konstytucyjnego, Poznań 2009. Google Scholar
Piszko R., Pojęcie prawa podmiotowego w: Ciapała J., Flaga Gieruszyńska K. (red.) Prawo podmiotowe. Pojmowanie w naukach prawnych. Zbiór studiów, Jarocin 2006. Google Scholar
Pyziak- Szafinicka M., Prawo podmiotowe „Studia Prawa Prywatnego”, 2006, nr 1. Google Scholar
Roulstone A., Enabling technology: Disabled people, work and new technology, Maidenhead, Berkshire, 1998. Google Scholar
Smith E.M., Huff S., Wescott H., Daniel R., Ebuenyi I.D., O'Donnell J., Maalim M., Zhang W., Khasnabis C., MacLachlani M., Assistive technologies are central to the realization of the Convention on the Rights of Persons with Disabilities, „Disability and Rehabilitation: Assistive Technology” 2022, nr 28. Google Scholar
Stramondo J. A., The right to assistive technology, “Theoretical Medicine and Bioethics” 2020, nr 41(5-6). Google Scholar
Wolter A., Ignatowicz J., Stefaniuk K., Prawo cywilne. Zarys części ogólnej, wyd. II, Warszawa 2001. Google Scholar
Zajadło J., Godność jednostki w aktach międzynarodowej ochrony praw człowieka, „Ruch Prawniczy Ekonomiczny i Socjologiczny” 1989, nr 2. Google Scholar
Zajadło J., Leksykon współczesnej teorii i filozofii prawa, 100 podstawowych pojęć, Warszawa 2007. Google Scholar
Załucki M. (red.), Kodeks cywilny. Komentarz, wyd. 3, Warszawa 2023. Google Scholar
Akty prawne Google Scholar
Międzynarodowy Pakt Praw Gospodarczych, Społecznych i Kulturalnych otwarty do podpisu w Nowym Jorku dnia 19 grudnia 1966 r. (Dz.U. 1977 nr 38 poz. 169). Google Scholar
Deklaracja Wiedeńska i Program Działań, uchwalone na Światowej Konferencji Praw Człowieka, która odbyła się w dniach od 14 do 25 czerwca 1993 r Google Scholar
Konwencja o prawach osób niepełnosprawnych, sporządzona w Nowym Jorku dnia 13 grudnia 2006 r. (Dz.U. 2012 poz. 1169). Google Scholar
Ustawa z dnia 4 kwietnia 2019 o dostępności stron internetowych i aplikacji mobilnych podmiotów publicznych (Dz.U. z 2019 r. poz. 848) Google Scholar
Orzecznictwo Google Scholar
Wyrok TK z dnia 16.6.2003 r., K 52/02, OTK ZU nr 6/A/2003, poz. 54. 7. Google Scholar
Inne Google Scholar
Access to Assistive Technologies ‘Is a Human Right’, Deputy Secretary-General Stresses in Message for Launch of Global Report, DSG/SM/1743 17 May 2022, https://press.un.org/en/2022/dsgsm1743.doc.htm (dostęp 1.12.2023) Google Scholar
