Zwłoki ludzkie w świetle polskiego prawa
Teresa Gardocka
SWPS Uniwersytet Humanistycznospołeczny w Warszawiehttps://orcid.org/0000-0002-2923-9379
Dariusz Jagiełło
SWPS Uniwersytet Humanistycznospołeczny w Warszawiehttps://orcid.org/0000-0002-9609-5635
Abstrakt
Autorzy postawili sobie zadanie zweryfikowania hipotezy, że pojęcie zwłok i szczątków ludzkich nie jest w polskim prawie dostatecznie precyzyjnie określone. Nie jest też jasne czy ochrona czci zmarłego dotyczy dóbr osobistych osoby zmarłej czy też prawa osób najbliższych do pamięci o tej osobie.
W badaniu tych kwestii oraz zagadnienia obecnie dozwolonych form pochowania zwłok posłużyliśmy się metodą analizy dogmatycznej szeregu polskich ustaw, które odnoszą się do postępowania wobec ciała człowieka zmarłego (pobierania części ciała do przeszczepów, zachowań przestępnych w stosunku do zwłok, form pochówku, a także specyficznych praktyk religijnych lub artystycznych, których przedmiotem są ludzkie zwłoki).
Rozważamy nadto kwestie momentu, w którym ciało człowieka staje się zwłokami i czy to pojęcie odnosi się także do płodów ludzkich, części ludzkich zwłok i zarodków wytworzonych in vitro. Opowiadamy się za szerokim rozumieniem pojęcia zwłoki ludzkie. Wprawdzie po śmierci człowieka nie są chronione jego dobra osobiste, chyba że można je odnieść do osoby, której dobrem osobistym jest pamięć o zmarłym, to jednak ze względu przede wszystkim na moralność publiczną cały szereg zachowań w przestrzeni publicznej wobec zwłok ludzkich nie powinno być dopuszczalne. Pojęcie artefaktu w odniesieniu do zwłok ludzkich może być odnoszone w związku z upływem czasu. Wskazówką byłoby trwanie pamięci o konkretnej osobie lub konkretnym zdarzeniu historycznym, zwłoki mogą być uznane za artefakt po zaniknięciu takiej pamięci. We współczesnym świecie nie wydaje się usprawiedliwione tworzenie nowych relikwii.
Co do osób anonimowych, publiczne pokazywanie ich ciał jako artefaktu nie powinno być dopuszczalne ze względu na cześć należną zwłokom w kulturze niemal wszystkich społeczności.
Konkluzją rozważań dotyczących dopuszczenia nowych praktyk funeralnych jest postulat szerokiego ich dopuszczenia, jeżeli nie stoją temu na przeszkodzie względy kulturowe, sanitarne lub ekologiczne.
Słowa kluczowe:
prawo, zwłoki ludzkie, pochówek, nowe praktyki funeralneBibliografia
Breczko A., Wybrane problemy biojustanatologii — spór o zakres autonomii woli człowieka w dysponowaniu ciałem po śmierci, [w:] Z. Władek, J. Stelmasiak, W. Gogłoza, K. Kukuryk (red.), Biojurysprudencja. Księga pamiątkowa dedykowana Profesorowi Romanowi A. Tokarczykowi, Lublin 2013. Google Scholar
Dekel M., Poland’s Current Memory Politics Are Rewriting History, https://www.bostonreview.net/articles/polands-current-memory-politics-are-rewriting-history/ (29.12.2022) Google Scholar
Gardocka T., Czy zwłoki ludzkie są rzeczą i co z tego wynika?, [w:] Non omnis moriar. Osobiste i majątkowe aspekty prawne śmierci człowieka. Wybrane zagadnienia, red. J. Gołaczyński, J. Mazurkiewicz, J. Turłukowski, D. Karkut, Wrocław 2015. Google Scholar
Gardocka T., Jagiełło D., Pamięć narodowa, a relacje międzynarodowe Polski, „Studia nad Autorytaryzmem i Totalitaryzmem” 2020, nr 42 (4). Google Scholar
Mazurkiewicz J., Szymaniec P., „Nie wszystek umrę, wiele ze mnie tu zostanie…”, Kulturowe i prawne aspekty pochówku, wizerunku zwłok oraz napisów nagrobnych, „Studia Prawnoustrojowe” 2019, nr 46. Google Scholar
Morcinec R., Ostatnia posługa wobec martwego ciała, Wykłady 2010, nr 6. Google Scholar
Morciniec P., Bioetyka personalistyczna wobec zwłok ludzkich, Opole 2009. Google Scholar
Peiper L., Komentarz do kodeksu karnego, Kraków 1936. Google Scholar
Romańczuk-Grącka M., Badania naukowe, medyczno-sądowe i kryminalistyczne jako okoliczności wyłączające bezprawność czynu z art. 262 k.k., [w:] Meandry prawa karnego i kryminalistyki. Księga jubileuszowa prof. zw. dra hab. Stanisława Pikulskiego, red. J. Kasprzak, W. Cieślak, I. Nowicka, Szczytno 2015. Google Scholar
Romańczuk-Grącka M., Znaczenie biojurysprudencji w kształtowaniu prawa karnego na przykładzie ochrony godności zwłok ludzkich w obliczu nowych praktyk funeralnych, [w:] Przyszłość polskiego prawa karnego. Alternatywne reakcje na przestępstwo, red. S. Pikulski, W. Cieślak, M. Romańczuk-Grącka, Olsztyn 2015. Google Scholar
Romańczuk-Grądzka M., Z problematyki kwalifikacji prawnej znieważania zwłok, prochów ludzkich oraz miejsca spoczynku zmarłego, „Studia Prawnoustrojowe” 2016, nr 31. Google Scholar
Semczuk P., Wampir z Zagłębia, Kraków 2016. Google Scholar
Sierpowska I., Śmierć w ujęciu prawa administracyjnego, Warszawa 2020. Google Scholar
Stefański R. A., Przestępstwo znieważenia zwłok, prochów ludzkich lub grobu (art. 262 k.k.), „Prokuratura i Prawo” 2004, nr 10 Google Scholar
Sygit B., Romańczuk-Grącka M., Kryminalizacja zachowań przeciwko zmarłym, [w:] Aktualne problemy kryminalizacyjne, red. B. Sygit, T. Kuczur, Toruń 2013. Google Scholar
SWPS Uniwersytet Humanistycznospołeczny w Warszawie
https://orcid.org/0000-0002-2923-9379
SWPS Uniwersytet Humanistycznospołeczny w Warszawie
https://orcid.org/0000-0002-9609-5635
