DER TOD IN DEN GEDICHTEN VON HANS ERICH NOSSACK
Andrzej Pilipowicz
Instytut Neofilologii Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w OlsztynieAbstrakt
Hans Erich Nossack (1901-1977) pisał swoje wiersze przez kilkanaście lat. Sam traktował je jako studium form dramatycznych, które wkrótce także porzucił, aby w końcu przedstawić własny kontakt z rzeczywistością w prozie. Wiersz Vorspruch und Frage [Przedmowa ze znakiem zapytania], otwierający jego jedyny tom poezji Gedichte [Wiersze] (1947), stanowi indeks najistotniejszych elementów poetyki tego niemieckiego pisarza. Już tutaj dobranie do wielu wierszy kontekstu narodowego socjalizmu okazuje się trafnym posunięciem, ponieważ wtedy dopiero warstwy znaczeniowe poszczególnych wyrażeń zostają odsłonięte najgłębiej. Śmierć, którą podmiot liryczny antycypuje poczuciem bezczasowości i przeraźliwym milczeniem (Gefangenenwärter \Więzienny strażnik]) staje się opoką dla wrażliwości i autonomii jednostki. Spotkanie ze śmiercią, prowokowane poprzez inwersję kolejności skutku i przyczyny, jawi się jako ostatnia szansa na wybawienie z pogrążonej w totalitaryzmie przestrzeni (An den Tod [Do śmierci]). Zaznacza się tutaj podobieństwo do wiersza Matthiasa Claudiusa o tym samym tytule, który w śmierci widzi ostateczną możliwość uwolnienia świata od zła. Śmierć intensyfikuje także doznania czerpane z życia, a nawet potrafi wydobyć je z miejsc posądzonych o ich brak (Der Tod [Śmierć]) - zdolność, która w wierszu Rainera Marii Rilkego (Todes- Erfahrung [Doznanie śmierci]) powstaje na skutek kurczenia się rzeczywistości po stracie bliskiej osoby. Próbę powstrzymania śmierci zawiera natomiast wiersz Ein Mädchen spricht mit dem Tod [Rozmowa dziewczyny ze śmiercią], w którym zanika tło historyczne i gdzie do walki o życie nawołuje miłość: Porażona tym uczuciem dziewczyna zostaje skonfrontowana z siłą śmierci, którą bohaterka wiersza czule upomina, aby nie wybiegała jeszcze przed życie, lecz wróciła na swoje miejsce i uplasowała się za nim.
Słowa kluczowe:
Hans Erich Nossack dramatic forms German writer's poemsBibliografia
Joseph Kraus, Hans Erich Nossack, München 1981.
Peter Próchnik, Die Gedichte Hans Erich Nossacks. In: Christof Schmid (Hrsg.), Über Hans Erich Nossack, Frankfurt am Main 1970, S. 67.
Christof Schmid, Nachwort. In: Hans Erich Nossack, Um es kurz zu machen, Frankfurt am Main 1975, S. 113.
Hermann Kassack, Rede auf den Preisträger. In: „Jahrbuch der Akademie für Sprache und Dichtung”, Darmstadt 1961, S. 83.
Hans-Gerd Winter, Bürokratisches Großunternehmen oder Ausgangspunkt einer Reise zum Ursprung. Hans Erich Nossacks Auseinandersetzung mit dem Tod in „Interview mit dem Tode” und „Nekyia”. In: Günter Damann (Hrsg.), Hans Erich
Nossack. Leben, Werk, Kontext, Würzburg 2000, S.115—134.
Hans Erich Nossack, Gedichte, Hamburg 1947.
Karl G. Esselborn, Gesellschaftskritische Literatur nach 1945: Politische Resignation und konservative Kulturkritik, besonders am Beispiel Hans Erich Nossacks, München 1977, S. 171f.
Heinz W. Puppe, H. E. Nossack und der Nihilismus. In: „The German Quarterly” (1964), H. 1, S. 5.
Hans Geulen, Hans Erich Nossack. In: Dietrich Weber (Hrsg.), Deutsche Literatur seit 1945 in Einzeldarstellungen, Stuttgart 1970, S. 225.
Matthias Claudius: An den Tod. An meinem Geburtstage. In: Walter Münz (Hrsg.), Matthias Claudius, Ausgewählte Werke, Stuttgart 1990, S. 336.
Ingeborg M. Goessl, Der handlungslose Raum bei Hans Erich Nossack, In: „Monatshefte” 1974, Nr 1, S. 35.
Hans Erich Nossack, Die Tagebücher 1944-1977. Bd. 2, Frankfurt am Main 1997, S. 1028f.
Rainer Maria Rilke, TodesErfahrung. In: Rainer Maria Rilke, Gesammelte Gedichte, Frankfurt am Main 1962, S. 274f.
Golo Mann, Zu Gedichten von Hans Erich Nossack. In: Golo Mann, Wir alle sind, was wir gelesen. Aufsätze und Reden zur Literatur, Frankfurt am Main 1989, S. 308.
Hans Erich Nossack, Spätestens im November. Roman, München 1963.
Instytut Neofilologii Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie
Inne teksty tego samego autora
- Andrzej Pilipowicz, DER REGEN - METAPHER DER EINSAMKEIT. EINE STUDIE UBER R.M. RILKES EINSAMKEIT UND K.K. BACZYŃSKIS DESZCZE , Acta Neophilologica: Nr X (2008): Acta Neophilologica
- Andrzej Pilipowicz, JENSEITS DES SALOME-TANZES. ANHAND EINER BEZIEHUNG ZWISCHEN DEM 2. TEIL DES GEDICHTS DREI BLICKE IN EINEN OPAL VON GEORG TRAKL UND DEM GEDICHT SCHLEIERTANZ VON GÜNTER GRASS , Acta Neophilologica: Tom 1 Nr XVI (2014): Acta Neophilologica
- Andrzej Pilipowicz, DIE DEKONSTRUIERUNG EINER IDEE. DIE (ENT)KREUZIGUNG JESU CHRISTI IN CHRISTUS UND DAS KREUZ VON IWAN FRANKO UND IN IM DUNKEL VON GEORG TRAKL , Acta Neophilologica: Tom 1 Nr XIX (2012): Acta Neophilologica
- Andrzej Pilipowicz, MARIA CALLAS W DRAMACIE MARIA CALLAS. LEKCJA ŚPIEWU TERRENCE’A MCNALLY’EGO I W POWIEŚCI WIELKI BAGAROZY HELMUTA KRAUSSERA , Acta Neophilologica: Nr XIII (2011): Acta Neophilologica
- Andrzej Pilipowicz, VOM ENGEL ZUM MENSCHEN. UBER HANS ERICH NOSSACKS UND KARL JASPERS’ KOGNITIVE STRUKTUR DES ICHS , Acta Neophilologica: Nr IX (2007): Acta Neophilologica
- Andrzej Pilipowicz, DER TÖDLICHE NACHKRAMPF DES SCHOSSES. DIE ANTIK-CHRISTLICHE DIALEKTIK UND IHRE VARIABILITÄT IN DIE BRAUT VON KORINTH VON JOHANN WOLFGANG GOETHE UND IN DIE ERTRUNKENE VON TARAS SCHEWTSCHENKO , Acta Neophilologica: Tom 2 Nr XV (2013): Acta Neophilologica
