NOMINA ANIMALIUM IN LATERCULUS BY POLEMIUS SILVIUS. THE BEGINNINGS OF THE LITURGICAL CALENDAR (5TH CENTURY)
Maria Piechocka-Kłos
Abstrakt
Żyjący w V w. Polemius Silvius, tworząc Laterculus, jako pierwszy podjął próbę zintegrowania tradycyjnego rzymskiego kalendarza juliańskiego z wpisanymi w niego pogańskimi świętami i różnego rodzaju rocznicami z nowymi chrześcijańskimi świętami. Laterculus jest, o czym należy pamiętać, opracowaniem noszącym znamiona kalendarza liturgicznego. Oprócz dat i rocznic związanych z religią i państwem kalendarz mieści kilka innych list i wykazów, m.in. spis prowincji rzymskich, budynków i wykaz nazw zwierząt i cech topograficznych Rzymu, a także zawiera brewiarz rzymskiej historii, rejestr głosów zwierząt oraz listę wag i rozmiarów. Zatem Laterculus, podobnie jak tradycyjny rzymski kalendarz, służył również celom dydaktycznym.
Założeniem autorki artykułu było szczegółowe przywołanie słownictwa zoologicznego, konkretnie nazw i rejestru głosów zwierząt zawartych w tym źródle. W sumie w Laterculus wśród ponad 450 słów, podzielonych na sześć grup, znalazło się aż 108 słów w sekcji czworonożnych, 131 w sekcji ptaków, 11 skorupiaków, 26 słów w odniesieniu do węży, 62 wyrazów związanych z owadami i 148 w sekcji ryb. Godne uwagi są również głosy zwierząt, które również zostały zawarte na jednej z list, zatytułowanej Voces variae animancium, stanowiącej dodatek do owego kalendarza. Aby ukazać spectrum zagadnienia przywołanego w podjętym temacie, należy całość problematyki sytuować na tle historii kalendarza rzymskiego oraz liturgicznego.
Słowa kluczowe:
Polemius Silvius, kalendarz, zwierzęta, wczesne chrześcijaństwo, historia staro- żytna, kalendarz liturgiczny., Polemius Silvius, kalendarz, zwierzęta, wczesne chrześcijaństwo, historia starożytna, kalendarz liturgicznyBibliografia
Augé Matiŕs, 1988, Il calendario liturgico, in: Matiŕs Augé i in. (ed.), L’anno liturgico. Storia, teologia e celebrazione, Anàmnesis, 6, Marietti, Genova 1988, s. 59–66.
Beard Mary, North John, Price Simon, 1998, Religions of Rome. A Sourcebook, Cambridge University Press, Cambridge.
Chronica Minora. Saec. IV. V. VI. VII, 1892, in: Theodor Mommsen (ed.), Monumenta Germaniae historica. Auctorum antiquissimorum, vol. IX, Berolini Apud Weidmannos, Berolini.
Cyprian z Kartaginy, 1844–1855, Epistola 39, in: Jacques Paul Migne (ed.), Patrologiae cursus completus. Series Latina, 4, Paris, pp. 331–332.
Długosz-Kurczabowa Krystyna, 2003, Nowy słownik etymologiczny języka polskiego, PWN, Warszawa. Ecclesiae smyrnensis de martyrio sancti Polycarpi Epistola circularis,1856–1866, w: Jacques Paul Migne (ed.), Patrologiae cursus completus. Series Graeca, vol. 5, Paris, pp. 1043–1045.
Fastii Philocalii et Silvii, 1893, in: Theodor Mommsen (ed.), Inscriptiones Latinae Antiquissimae ad C. Caesaris mortem, Reimerum, Berolini.
Jougan Alojzy, 1948, Słownik kościelny łacińsko-polski, Michalineum, Warszawa.
Jurewicz Oktawiusz, Winniczuk Lidia, 1968, Starożytni Grecy i Rzymianie w życiu prywatnym i państwowym, PWN, Warszawa.
Kalendaria duo antiqua, 1844–1855, in: Jacques Paul Migne (ed.), Patrologiae cursus completus. Series Latina, vol. 13, Paris, pp. 675–687; 676–688.
Le Liber Pontificalis, 1981, Louis Duchesne (ed.), vol. I, E. de Boccard Editeur, Paris.
Lee Doug (A.D.)., 2000, Pagans and Christians in Late Antiquity. A Sourcebook, Routledge, New York. Naumowicz Józef, 2000, Geneza chrześcijańskiej rachuby lat, Tyniec, Kraków.
Naumowicz Józef, 2016, Narodziny Bożego Narodzenia, Znak, Kraków.
Nowak Jacek, 2012, Historia kalendarza liturgicznego, Liturgia Sacra, 18, 1, s. 127–137.
Nowowiejski Antoni Julian, 1916, Wykład Liturgji Kościoła Katolickiego, 4, 2, Officjum brewjarzowe, Drukarnia Franciszka Czerwińskiego, Płock.
Opolski Antoni, 1948, Kalendarz i jego dzieje, Spółdzielnia Wydawnicza Czytelnik, Wrocław. Paniagua Aguilar David, 2007, „Adis: A Ghost Latin Zoological Term”, Bulletin Du Cange, 65, s. 227–233.
Patrologiae cursus completus. Series Graeca, 1856–1866, Jacques Paul Migne (ed.), vol. 1–161, Paris.
Patrologiae cursus completus. Series Latina, 1844–1855, Jacques Paul Migne (ed.), vol. 1–221, Paris.
Piechocka-Kłos Maria, 2010, Prawodawstwo cesarskie i kościelne wobec kultu pogańskiego, Studio Poligrafii Komputerowej „SQL”, Olsztyn.
Salzman Michele Renee, 1990, On Roman Time. The Codex Calendar of 354 and the Rhythms of Urban Life in Late Antiquity, University of California Press Berkeley – Los Angeles.
Skalska Magdalena, 2009, Wartości wielkopolskich kalendarzy polskich i niemieckich przełomu XIX i XX wieku w aspekcie współczesnej turystyki kulturowej, Turystyka Kulturowa, 7, s. 15–29.
Stomma Ludwik, 1981, Słońce rodzi się 13 grudnia, Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza, Warszawa.
Thomas Antoine, 1906, Le Laterculus de Polemius Silvius et le vocabulaire zoologique Roman, Romania, vol. 35, Paris, pp. 161–197.
Traina Giusto, 2009, 428 AD: An Ordinary Year at the End of the Roman Empire, Princeton University Press, New Jersey.
Wesołowska Elżbieta, 2008, Wstęp, in: Owidiusz, Fasti. Kalendarz poetycki, Zakład Narodowy im. Ossolińskich-Wydawnictwo, Wrocław, pp. V–XCVIII.
Winniczuk Lidia, 1951, Kalendarz Starożytnych Greków i Rzymian, Z Zasiłku Ministerstwa Szkół Wyższych i Nauki, Warszawa.
