L’USO DELLA TRADIZIONE. “SACRI CANONIS MISSAE DUPLEX EXPOSITIO” DI ODONE CAMERACENSIS E FRANCISCUS TITELMANS
il riutilizzo cinquecentesco dell’opera medievale
Tomasz Karol Mantyk
Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II (Polska)Abstrakt
Użytek z tradycji. “Sacri Canonis Missae Duplex Expositio” Odona z Cambrai i Franciszka Titelmansa: szesnastowieczne wykorzystanie średniowiecznego dzieła.
Streszczenie
Artykuł jest poświęcony komentarzowi do kanonu Mszy Świętej złożonego z XII wiecznego dzieła Odona, biskupa Cambrai i obszernych dodatków autorstwa Franciszka Titelmansa, XVI wiecznego franciszkanina. Stawia pytanie, dlaczego renesansowy teolog postanowił opublikować średniowieczne dzieło wraz ze swoim komentarzem. Ukazuje, iż działo Odona było jednym z ostatnich komentarzy do Eucharystii inspirowanych myślą patrystyczną. Wskazuje to, iż Titelmans mógł mieć intencję odnowy języka teologii sakramentalnej, atakowanej przez reformatorów, przez powrót do terminologii przed-scholastycznej. Z drugiej strony Titelmans nie unikał sformułowań typowo scholastycznych. Wydaje się, że chciał niejako połączyć elementy scholastyczne z patrystycznymi, aby przekonująco wyłożyć katolicką teologię sakramentu ołtarza.
Słowa kluczowe:
eucharystia, Franciszek Titelmans, Odon z Cambrai, rzeczywista obecność, humanizm chrześcijańskiInstytucje finansujące
Bibliografia
Amandus de Castello, 1887, De Odonis episcopi Cameracensis vita vel moribus, in: Monumenta Germaniae Historica. Scriptores (MGH SS), vol. 15, p. 942-945. Google Scholar
Augustijn Cornelis, 1991, Erasmus: His Life, Works, and Influence, Toronto University Press, Toronto. Google Scholar
Bentley Jerry H., 1979, New Testament Scholarship at Louvain in the Early Sixteenth Century, Studies in Medieval and Renaissance History, vol. 2, p. 53-79. Google Scholar
Bentley Jerry H., 1983, Humanists and Holy Writ: New Testament Scholarship in the Renaissance, Princeton University Press, Princeton. Google Scholar
Berengarius Turonensis, 1941, De sacra coena adversus Lanfrancum, in: De avondmaalsleer van Berengarius van Tours, a cura di W. H. Beekenkamp, vol. II, Nijhoff, ’s-Gravenhage. Google Scholar
D’Alatri, Mariano, 1980, Francesco Tittelmans o del lavoro mauale, in: Santi e Santitá nell’ordine Capucino, a cura di Mariano D’Alatri, vol. I, Roma, Postulazione Generale dei Cappuccini, p. 7–19. Google Scholar
Erasmus, Desiderius, 1704, Paraclesis, in Desiderii Erasmi Opera Omnia, a cura di J. LeClerc, vol. V, Lugduni Batavorum, Curâ & impensis Petri Vander Aa, col. 137-144. Google Scholar
Hieronymus, 1993, Commentariorum in Isaiam Prohpetam libri duodeviginti, in: Commentaires de Jerôme sur le prophète Isaïe. Livres I-IV, a cura di R. Gryson, Herder, Freibrug, p. 131-459. Google Scholar
Herimannus, 1883, Liber de restauratione monasteri Sancti Martini Tornacensis, in Monumenta Germaniae Historica. Scriptores (MGH SS), vol. 14, p. 266-360. Google Scholar
Innocentius III (Lotharius Segninus), De sacro altaris mysterio libri sex, in PL 217, col. 763-968. Google Scholar
Kilmartin, Edward. J., 1998, The Eucharist in the West: history and theology, Liturgical Press, Collegeville. Google Scholar
Lines, David. A., 2008, Teaching physics in Louvain and Bologna: Frans Titelmans and Ulisse Aldrovandi, in Scholarly Knowledge: Textbooks in Early Modern Europe, a cura di Emidio Campi – Simone De Angelis – Anja-Silvia Goening – Anthony T. Grafton, Librairie E. Droz, Geneve, p. 183-204. Google Scholar
Luther, Martin, 1521, Passional Christi und Antichristi, [Rhau Grunenberg, Wittenberg]. Google Scholar
Luther, Martin, 2019, De Captivitate Babylonica Ecclesiae, in: Martin Luther’s The church held captive in Babylon: a prelude: a new translation with introduction and notes, a cura di Denis Janz, Oxford University Press, New York. Google Scholar
Macy, Gary, 1994, The Dogma of Transubstantiation in the Middle Ages, Journal of Ecclesiastical History, vol. 45, p. 11-41. Google Scholar
Macy, Gary, 1999, Berengar’s Legacy as Heresiarch, in: Treasures from the Storeroom. Medieval Religion and the Eucharist, a cura di G. Macy, The Liturgical Press, Collegeville, p. 59-80. Google Scholar
Odon de Cambrai, 1969, Traité sur le canon de la messe, a cura di Paul Naedenoen, tesi di laurea, Louvain. Google Scholar
Odo of Tournai, 2017, On Original Sin and A Disputation with the Jew, Leo, Concerning the Advent of Christ, the Son of God: Two Theological Treatises, a cura di Irven. M. Resnick, University of Pennsylvania Press, Philadelphia. Google Scholar
Paquay, Alfons, 1906, Frans Tittelmans van Hasselt (Franciscus Tittelmanus Hasselensis): Opzoekingen over zijn leven, zijne werken an zijne familie, Boek - en steen - drukkerij M. Ceysens, Hasselt. Google Scholar
Resnick, Irven M., 1988, Odo of Tournai and Peter Damian. Poverty and Crisis in the Eleventh Century, Revue Benedictine, vol. 98, p. 114-140. Google Scholar
Resnick, Irven M., 1990, Attitudes Towards Philosophy and Dialectic During the Gregorian Reform, The Journal of Religious History, vol. 16, p. 115-125. Google Scholar
Resnick, Irven M., 1997a, Odo of Cambrai and the Investiture Crisis in the Early Twelfth Century, Viator, vol. 28, p. 83-98. Google Scholar
Resnick, Irven M., 1997b, Odo of Tournai, the Phoenix, and the Problem of Universals, Journal of the History of Philosophy, vol. 34, p. 355-374. Google Scholar
Rummel, Erica, 1989, Erasmus and his Catholic Critics, Graaf, Nieuwkoop. Google Scholar
Sartori, Paolo, 2003, La Controversia Neotestamentaria Tra Frans Titelmans ed Erasmo da Rotterdam (1527-1530 CA.): Linee di Sviluppo e Contenuti, Humanistica Lovaniensia, vol. 52, p. 77-135. Google Scholar
Sartori, Paolo, 2008, Frans Titelmans, the Congregation of Montaigu, and Biblical Scholarship, in: Biblical Humanism and Scholasticism in the Age of Erasmus, a cura di Erica Rummel, Brill, Leiden, p. 215-223. Google Scholar
Schaefer, Mary M., 1982, Twelfth Century Latin Commentaries on the Mass: The relationship of the Priest to Christ and to the People, Studia Liturgica, vol. 15, p. 76-86. Google Scholar
Schmitt, Charles. B., 2009, The Rise of the Philosophical Textbook, in: The Cambridge History of Renaissance Philosophy, a cura di Charles B. Schmitt – Quentin Skinner – Eckhard Keßler – Jill Kraye, Cambridge University Press, Cambridge, p. 792-804. Google Scholar
Titelmans, Franciscus, 1529, Collationes quinque super Epistolam ad Romanos beati Pauli Apostoli, apud Guilielmum Vorstermannum, Antuerpiae. Google Scholar
Titelmans, Franciscus, 1531, Elucidatio in omnes psalmos iuxta veritatem vulgatae, apud Martinum Caesarem, Antuerpia. Google Scholar
Titelmans, Franciscus, 1536, Tractatus de expositione mysteriorum missae, apud Hieronymum Gormontium, Parisiis. Google Scholar
Titelmans, Franciscus, 1547, Doctissimi commentarii in Cantica Canticorum Salominis, in aedibus Ioan. Steelsii, Antuerpiae. Google Scholar
Troeyer, Benjamin de, 1969, de, Bio-bibliographia Franciscana Neerlandica saeculi XVI, B. de Graaf, Nieuwkoop, 1969. Google Scholar
Ugoccione da Pisa, 2004, Derivationes. Edizione critica princeps, a cura di Enzo Cecchini, Firenze, SISMEL. Google Scholar
Yarnold, Edward, 2005, Transsubstantiation, in The Eucharist in Theology and Philosophy. Issues of Doctrinal History in East and West from the Patristic Age to the Reformation, a cura di Istvan Peczel – Reka Forrai – Gyorgy Gereby, Leuven University Press, Leuven, p. 381-391. Google Scholar
Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II (Polska)
Licencja
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.