L’USO DELLA TRADIZIONE. “SACRI CANONIS MISSAE DUPLEX EXPOSITIO” DI ODONE CAMERACENSIS E FRANCISCUS TITELMANS

il riutilizzo cinquecentesco dell’opera medievale

Tomasz Karol Mantyk

Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II (Polska)


Abstrakt

Użytek z tradycji. “Sacri Canonis Missae Duplex Expositio” Odona z Cambrai i Franciszka Titelmansa: szesnastowieczne wykorzystanie średniowiecznego dzieła.

 

Streszczenie

Artykuł jest poświęcony komentarzowi do kanonu Mszy Świętej złożonego z XII wiecznego dzieła Odona, biskupa Cambrai i obszernych dodatków autorstwa Franciszka Titelmansa, XVI wiecznego franciszkanina. Stawia pytanie, dlaczego renesansowy teolog postanowił opublikować średniowieczne dzieło wraz ze swoim komentarzem. Ukazuje, iż działo Odona było jednym z ostatnich komentarzy do Eucharystii inspirowanych myślą patrystyczną. Wskazuje to, iż Titelmans mógł mieć intencję odnowy języka teologii sakramentalnej, atakowanej przez reformatorów, przez powrót do terminologii przed-scholastycznej. Z drugiej strony Titelmans nie unikał sformułowań typowo scholastycznych. Wydaje się, że chciał niejako połączyć elementy scholastyczne z patrystycznymi, aby przekonująco wyłożyć katolicką teologię sakramentu ołtarza.


Słowa kluczowe:

eucharystia, Franciszek Titelmans, Odon z Cambrai, rzeczywista obecność, humanizm chrześcijański

Instytucje finansujące

Weryfikacja artykułu – finansowane ze środków Ministerstwa Edukacji i Nauki na podstawie umowy nr RCN/SP/0292/2021/1 z dnia 1.11.2022 r.; kwota środków finansowych stanowiących pomoc przyznaną w ramach programu „Rozwój czasopism naukowych” 19 610 zł.


Amandus de Castello, 1887, De Odonis episcopi Cameracensis vita vel moribus, in: Monumenta Germaniae Historica. Scriptores (MGH SS), vol. 15, p. 942-945.   Google Scholar

Augustijn Cornelis, 1991, Erasmus: His Life, Works, and Influence, Toronto University Press, Toronto.   Google Scholar

Bentley Jerry H., 1979, New Testament Scholarship at Louvain in the Early Sixteenth Century, Studies in Medieval and Renaissance History, vol. 2, p. 53-79.   Google Scholar

Bentley Jerry H., 1983, Humanists and Holy Writ: New Testament Scholarship in the Renaissance, Princeton University Press, Princeton.   Google Scholar

Berengarius Turonensis, 1941, De sacra coena adversus Lanfrancum, in: De avondmaalsleer van Berengarius van Tours, a cura di W. H. Beekenkamp, vol. II, Nijhoff, ’s-Gravenhage.   Google Scholar

D’Alatri, Mariano, 1980, Francesco Tittelmans o del lavoro mauale, in: Santi e Santitá nell’ordine Capucino, a cura di Mariano D’Alatri, vol. I, Roma, Postulazione Generale dei Cappuccini, p. 7–19.   Google Scholar

Erasmus, Desiderius, 1704, Paraclesis, in Desiderii Erasmi Opera Omnia, a cura di J. LeClerc, vol. V, Lugduni Batavorum, Curâ & impensis Petri Vander Aa, col. 137-144.   Google Scholar

Hieronymus, 1993, Commentariorum in Isaiam Prohpetam libri duodeviginti, in: Commentaires de Jerôme sur le prophète Isaïe. Livres I-IV, a cura di R. Gryson, Herder, Freibrug, p. 131-459.   Google Scholar

Herimannus, 1883, Liber de restauratione monasteri Sancti Martini Tornacensis, in Monumenta Germaniae Historica. Scriptores (MGH SS), vol. 14, p. 266-360.   Google Scholar

Innocentius III (Lotharius Segninus), De sacro altaris mysterio libri sex, in PL 217, col. 763-968.   Google Scholar

Kilmartin, Edward. J., 1998, The Eucharist in the West: history and theology, Liturgical Press, Collegeville.   Google Scholar

Lines, David. A., 2008, Teaching physics in Louvain and Bologna: Frans Titelmans and Ulisse Aldrovandi, in Scholarly Knowledge: Textbooks in Early Modern Europe, a cura di Emidio Campi – Simone De Angelis – Anja-Silvia Goening – Anthony T. Grafton, Librairie E. Droz, Geneve, p. 183-204.   Google Scholar

Luther, Martin, 1521, Passional Christi und Antichristi, [Rhau Grunenberg, Wittenberg].   Google Scholar

Luther, Martin, 2019, De Captivitate Babylonica Ecclesiae, in: Martin Luther’s The church held captive in Babylon: a prelude: a new translation with introduction and notes, a cura di Denis Janz, Oxford University Press, New York.   Google Scholar

Macy, Gary, 1994, The Dogma of Transubstantiation in the Middle Ages, Journal of Ecclesiastical History, vol. 45, p. 11-41.   Google Scholar

Macy, Gary, 1999, Berengar’s Legacy as Heresiarch, in: Treasures from the Storeroom. Medieval Religion and the Eucharist, a cura di G. Macy, The Liturgical Press, Collegeville, p. 59-80.   Google Scholar

Odon de Cambrai, 1969, Traité sur le canon de la messe, a cura di Paul Naedenoen, tesi di laurea, Louvain.   Google Scholar

Odo of Tournai, 2017, On Original Sin and A Disputation with the Jew, Leo, Concerning the Advent of Christ, the Son of God: Two Theological Treatises, a cura di Irven. M. Resnick, University of Pennsylvania Press, Philadelphia.   Google Scholar

Paquay, Alfons, 1906, Frans Tittelmans van Hasselt (Franciscus Tittelmanus Hasselensis): Opzoekingen over zijn leven, zijne werken an zijne familie, Boek - en steen - drukkerij M. Ceysens, Hasselt.   Google Scholar

Resnick, Irven M., 1988, Odo of Tournai and Peter Damian. Poverty and Crisis in the Eleventh Century, Revue Benedictine, vol. 98, p. 114-140.   Google Scholar

Resnick, Irven M., 1990, Attitudes Towards Philosophy and Dialectic During the Gregorian Reform, The Journal of Religious History, vol. 16, p. 115-125.   Google Scholar

Resnick, Irven M., 1997a, Odo of Cambrai and the Investiture Crisis in the Early Twelfth Century, Viator, vol. 28, p. 83-98.   Google Scholar

Resnick, Irven M., 1997b, Odo of Tournai, the Phoenix, and the Problem of Universals, Journal of the History of Philosophy, vol. 34, p. 355-374.   Google Scholar

Rummel, Erica, 1989, Erasmus and his Catholic Critics, Graaf, Nieuwkoop.   Google Scholar

Sartori, Paolo, 2003, La Controversia Neotestamentaria Tra Frans Titelmans ed Erasmo da Rotterdam (1527-1530 CA.): Linee di Sviluppo e Contenuti, Humanistica Lovaniensia, vol. 52, p. 77-135.   Google Scholar

Sartori, Paolo, 2008, Frans Titelmans, the Congregation of Montaigu, and Biblical Scholarship, in: Biblical Humanism and Scholasticism in the Age of Erasmus, a cura di Erica Rummel, Brill, Leiden, p. 215-223.   Google Scholar

Schaefer, Mary M., 1982, Twelfth Century Latin Commentaries on the Mass: The relationship of the Priest to Christ and to the People, Studia Liturgica, vol. 15, p. 76-86.   Google Scholar

Schmitt, Charles. B., 2009, The Rise of the Philosophical Textbook, in: The Cambridge History of Renaissance Philosophy, a cura di Charles B. Schmitt – Quentin Skinner – Eckhard Keßler – Jill Kraye, Cambridge University Press, Cambridge, p. 792-804.   Google Scholar

Titelmans, Franciscus, 1529, Collationes quinque super Epistolam ad Romanos beati Pauli Apostoli, apud Guilielmum Vorstermannum, Antuerpiae.   Google Scholar

Titelmans, Franciscus, 1531, Elucidatio in omnes psalmos iuxta veritatem vulgatae, apud Martinum Caesarem, Antuerpia.   Google Scholar

Titelmans, Franciscus, 1536, Tractatus de expositione mysteriorum missae, apud Hieronymum Gormontium, Parisiis.   Google Scholar

Titelmans, Franciscus, 1547, Doctissimi commentarii in Cantica Canticorum Salominis, in aedibus Ioan. Steelsii, Antuerpiae.   Google Scholar

Troeyer, Benjamin de, 1969, de, Bio-bibliographia Franciscana Neerlandica saeculi XVI, B. de Graaf, Nieuwkoop, 1969.   Google Scholar

Ugoccione da Pisa, 2004, Derivationes. Edizione critica princeps, a cura di Enzo Cecchini, Firenze, SISMEL.   Google Scholar

Yarnold, Edward, 2005, Transsubstantiation, in The Eucharist in Theology and Philosophy. Issues of Doctrinal History in East and West from the Patristic Age to the Reformation, a cura di Istvan Peczel – Reka Forrai – Gyorgy Gereby, Leuven University Press, Leuven, p. 381-391.   Google Scholar


Opublikowane
2023-11-14 — zaktualizowane 2024-08-07

Cited By /
Share

Mantyk, T. K. (2024). L’USO DELLA TRADIZIONE. “SACRI CANONIS MISSAE DUPLEX EXPOSITIO” DI ODONE CAMERACENSIS E FRANCISCUS TITELMANS: il riutilizzo cinquecentesco dell’opera medievale. Forum Teologiczne, 24, 43–57. https://doi.org/10.31648/ft.8442 (Original work published 14 listopad 2023)

Tomasz Karol Mantyk 
Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II (Polska)