Gospodarczo-militarne problemy i dylematy Związku Radzieckiego w latach 30. XX wieku
The economic and military problems and dilemmas of the Soviet Union in the 1930s
Abstrakt
In December of 1927, the 15th Congress of the Communist Party of the Soviet Unionapproved the guidelines for the elaboration of a five-year plan of the economic development of the country. According to J. Stalin, “the basic task of the five-year plan was to set […] a technologically backward country – on the tracks of a new modern technology”. The idea entailed make the Soviet Union an industrial state, strong one as well as completely self-sufficient and independent of the capitalist world. At the same time, the task of transforming the country into an industrial state was combined with a different objective, namely to completely rid the economy of capitalist elements, which in turn was to lead directly to the creation of a socialist society. At the same time the creation of a modern industry was to serve as a basis for the retooling and reorganization of not only the industrial sector, but also of transport and agriculture in accordance with the precepts of socialism. In the case of the agricultural sector, the objective was defined as the transformation of agricultural holdings into large collective farms, which was supposed to lead to the creation of a socialist economic base in the countryside (with peasants being perceived as an obstacle for this effort), with the ultimate objective of preventing the restoration of capitalism in the Soviet Union. The five-year plan was also aimed at creating necessary economic and technical foundations which would allow to overtake the leading capitalist economies (United States, Great Britain, Germany, France, Japan) in the perspective of a few years (5–6 years). This objective was to be energetically pursued in order to be achieved at the turn of the first and second five year plan. However, the economic reality turned out to be more complicated and the strategy of “catching up and overtaking” was systematically delayed, which – unavoidably – stirred up irritation and rage in the circles of Joseph Stalin. The leap from the “kingdom of coercion” to the “kingdom of freedom” turned out to be a spectacular flop. Purges and terror (addressed also at the party-state apparatus, army and security organs) in the 1930s, which caused millions of victims, did not bring the expected economic effects. The engulfing atmosphere of threat and fear led to paralysis, which in turn resulted in declining PRZEGLĄD WSCHODNIOEUROPEJSKI X/1 2019: 163–186 164 Zbigniew Klimiuk economic efficiency. At that time, a distinctive barrier to economic growth surfaced in the Soviet economy, namely the impossibility of achieving an increase in production on the basis of existing assets, which was due to the quality of management and the inefficiency of the economic system. Economic growth was thus possible only through new investments – the phenomenon (known as the so-called investment pressure) which was besetting the socialist economies until their very end. The existence of such a barrier was also confirmed by the course of the implementation of the third (unfinished) five-year plan (for the period 1938–1942).
Słowa kluczowe:
Soviet Union Soviet economy, economic policy industrialization, first and second five-year plan investments military sector military expenditure foreign trade, barrier of economic growthBibliografia
Barszczewski, W. (1930), Dumping sowiecki. W: Przegląd Gospodarczy. 21, 890–894.
Berkenkopf, G. (1936), Industrialisierung und Aussenhandel der Sowjetunion in ihrer wechselseitigen Abhaengigkeit. In: Weltwirtschaftliches Archiv. 43, 421–437.
Bergson, A./Heymann, H. (1954), Soviet National Income and Product 1940–1948. New York.
Bettelheim, C. (1950), L’Economic sovietique. Paris.
Bobrowski, C. (1928), Problem industrializacji w ZSRR. W: Przemysł i Handel. 51, 2106–2110.
Brutzkus, B. (1932), Der Fuenfjahresplan und seine Erfuellung. Leipzig.
Brutzkus, B. (1934), Problematyka planowej gospodarki Sowieckiej Rosji. W: Przegląd Powszechny. 3, 65–74.
Carr, E. (1961), International Relations Between the Two World Wars 1919–1939. London.
Dobb, M. (1948), Soviet economic development. London.
Dunmore, T. (1980), The Stalinist Command Economy. New York.
Fabierkiewicz, W. (1926), Rosja współczesna. Warszawa.
Ginzburg, A. (1937), Wnieszniaja torgowla SSSR. Moskwa.
Glass, S. (1929), Kryzys gospodarki planowej ZSSR. W: Przegląd Gospodarczy. 2, 79–84.
Glass, S. (1934), Decydujący wpływ kryzysu 1927 r. na ewolucję Partii Komunistycznej. W. Rosja Sowiecka. 11, 13–16.
Glass, S. (1935), Ciężki przemysł sowiecki w latach 1933 i 1934. W: Przegląd Gospodarczy. 10, 341–343.
Glass, S. (1936), Sprawa parytetu waluty sowieckiej. W: Przegląd Gospodarczy. 2, 54–57.
Glass, S. (1936 a), Stan przemysłu i ruch stachanowski. W: Przegląd Gospodarczy. 22, 745–748.
Glass, S. (1937), Nowa konstytucja i ustrój gospodarczy ZSRR. W: Przegląd Gospodarczy. 2, 44–47.
Glass, S. (1938), XX-lecie sowieckiego monopolu handlu zagranicznego. W: Przegląd Gospodarczy. 14, 568–571.
Gorfinkel, E. S. (1929), SSSR w systemie mirowogo chaziajstwa. Moskwa.
Hichhorn, L. (1930), Die Handelsbeziehungen Deutschlands zur Sowjetrussland. Rostock.
Himmer, G. R. (1972), The German-Soviet Economic Relations, T. 2. New York.
Holzman, F. (1968), The Ruble Exchange Rate and Soviet Foreign Trade Pricing Policies, 1929–1961. W: American Economic Review. 58/4, 803–825.
Katz, B. (1975), Purges and Production: Soviet Economic Growth 1928–1940. W: Journal of Economic History. 567–90.
Kleer, J. (1967), ZSRR – pół wieku przemian gospodarczych. Warszawa.
Korolenko, A. S. (1954; 1959), Torgowyje dogowory i sogłaszenija SSSR z inostrannymi gosudarstwami. Moskwa. KPZR (1957), KPZR w rezolucjach i uchwałach. Część II. Warszawa.
Kuczyński, J./Witkowski, G. (1947), Die deutsch-russischen Handelsbeziehungen in den letzten 150 Jahren. Berlin.
Leites, N. (1984), Soviet Style in Management. California.
Leontief, W. (1934), Die Erfuellung des russischen Fuenfjahresplanes. W: Weltwirtschaftliches Archiv. 39, 506–546.
Łokszyn, E. (1956), Oczerk istorii promyszlennosti SSSR. Moskwa.
Mainz, K. (1930), Die Auswirkungen des Aussenhandelsmonopols auf die deutsch-sowjetrussischen Wirtschaftsbeziehungen. Berlin.
Mały Rocznik Statystyczny (1939). Warszawa.
Miszustin, D. (1938), Wnieszniaja torgowla i industrializacyja SSSR. Moskwa.
Mołotow, W. (1937), W dwudziestą rocznicę Rewolucji Październikowej. Przemówienie wygłoszone 7 listopada 1937 r. URL: http://maopd.wordpress.
Nikitin, A. (1960), Sostojanije ważniejszych otriasliej promyszlennosti nakanunie Wielikoj Otieczestwiennoj Wojny. W: Wojenno-Istoriczeskij Żurnał. 3, 23–57.
Nutter, G. W. (1962), The Growth of Industrial Production in the Soviet Union. Princeton.
Omski, W. (1939), Trzeci plan pięcioletni. W: Polska Gospodarcza. 21, 839–840.
Otmar Berson, J. (1933), Nowa Rosja. Na przełomie dwóch piatiletek. Warszawa.
Patoliczew, N. (1968), Piatdziesiat lat sowietskoj wnieszniej torgowli. W: Wnieszniaja Torgowla. 4, 4–14.
Piotrowski, A. (1938), U progu III pięciolatki sowieckiej. W: Polityka Gospodarcza. 64, 10–12.
Piotrowski, A. (1938a), Przemysł surowcowy w ZSRR w 1937 r.. W: Przegląd Gospodarczy. 5, 194–197.
Roberts, P. C. (1990), War Communism- Product of Marxian Ideas. In Alienation and the Soviet Economy: The Collapse of the Socialist Era. Oakland.
Sachs, I. (1963), Handel zagraniczny a rozwój gospodarczy. Warszawa.
Schwarz, A. (1958), Russia’s Soviet Economy. Englewood Cliffs.
Smirnov, A. M. (1960), Mieżdunarodnyje waliutnyje i kreditnyje otnoszenija SSSR. Moskwa.
Socjalisticzeskoje stroitielstwo (1939), Socjalisticzeskoje stroitielstwo Sojuza SSR (1933–1938). Moskwa.
Soviet (1953), Soviet Economic Growth. Evanstron (Ill.).
Sowieckaja socjalisticzeskaja ekonomika (1957), Sowieckaja socjalisticzeskaja ekonomika 1917–1957. Moskwa.
Stalin, J. (1939), Referat sprawozdawczy o działalności KC WKP(b). URL: stalin_1939_18_zjazd_wkp-b_polish.pdf
Struktura handlu (1938), Struktura handlu zagranicznego ZSRR. W: Polska Gospodarcza 35, 432–435.
Strumtahl, A. (1937), Die große Krise. Zürich.
Szeliga, Z. (1967), Gospodarka ZSRR na tle gospodarki świata. Warszawa.
Timofiejew, W. (1967), Istoriczeskoj opyt gosudarstwiennoj monopoli wnieszniej torgowli SSSR. W: Wnieszniaja torgowla. 7, 24–30.
W.G.D. (1935), Sytuacja gospodarcza i finansowa ZSRR. W: Polska Gospodarcza. 23, 736–737.
Winnicki, L. (1939), Problemy finansowe przemysłu sowieckiego. W: Polska Gospodarcza. 2, 66–71.
Winogradow, W. M. (1957), Wnieszniaja torgowla SSSR s kapitalisticzeskimi stranami. Moskwa.
Zaleski, E. (1980), Stalinist Planning for Economic Growth, 1933–1952. Chapel Hill.
Zołotarjew, W. I. (1967), Osnownyje etapy razwitija wnieszniej targowli SSSR 1917–1967. W: Woprosy Istorii. 8, 30–48.
Inne teksty tego samego autora
- Zbigniew Klimiuk, Stosunki gospodarcze i handlowe ZSRR – Niemcy w latach 1918–1940 (część 2) , Przegląd Wschodnioeuropejski: Tom 9 Nr 2 (2018): Przegląd Wschodnioeuropejski
- Zbigniew Klimiuk, Ekonomista ze Lwowa. Dorobek naukowy, poglądy i działalność publiczna Stanisława Głąbińskiego , Przegląd Wschodnioeuropejski: Tom 11 Nr 1 (2020): Przegląd Wschodnioeuropejski
- Zbigniew Klimiuk, Ekonomista z Wilna - dorobek naukowy Władysława Mariana Zawadzkiego , Przegląd Wschodnioeuropejski: Tom 8 Nr 1 (2017): Przegląd Wschodnioeuropejski
- Zbigniew Klimiuk, Ekonomista z Podola. Jerzy Zdziechowski – życiorys, poglądy oraz działalność publiczna , Przegląd Wschodnioeuropejski: Tom 13 Nr 2 (2022): Przegląd Wschodnioeuropejski
- Zbigniew Klimiuk, Stosunki gospodarcze i handlowe ZSRR – Niemcy w latach 1918–1940 (część 1) , Przegląd Wschodnioeuropejski: Tom 9 Nr 1 (2018): Przegląd Wschodnioeuropejski
- Zbigniew Klimiuk, Uwarunkowania rozwoju gospodarczego i handlu zagranicznego krajów Europy Środkowo-Wschodniej w okresie międzywojennym (1918-1939) , Przegląd Wschodnioeuropejski: Tom 12 Nr 1 (2021): Przegląd Wschodnioeuropejski
- Zbigniew Klimiuk, Uwarunkowania rozwoju stosunków finansowo-kredytowych krajów bloku radzieckiego z Zachodem w latach 80. XX wieku , Przegląd Wschodnioeuropejski: Tom 14 Nr 2 (2023): Przegląd Wschodnioeuropejski
