ZIEMIE PRUSKIE I ICH SPOŁECZEŃSTWO W NARRACJI KRONIKARSKIEJ KS. JANA LEO (1562–1635)
Katarzyna Kurasz
Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie (Polska)https://orcid.org/0000-0001-5877-0321
Abstrakt
Historia Prussiae autorstwa Jana Leo stanowi znakomity przyczynek do poznania dawnej historii Prus. Jest to pierwsza kronika warmińska o wyraźnie propolskiej narracji potępiającej Krzyżaków za ich tyranię stosowaną wobec poddanych. Jest to szczególnie widoczne w księdze trzeciej, czwartej i piątej. Kronika ta nie zalicza się do najwybitniejszych osiągnięć dziejopisarstwa pruskiego. Jest to dzieło o tendencyjnym i subiektywnym charakterze, zwłaszcza w kwestiach religijnych i politycznych. Nie brakuje tu również treści zrośniętych z ówczesnymi legendami i przesądami. Mimo to nie można odmówić kronice waloru historycznego. W większości dzieło to traktuje o ważnych dla historii Prus wydarzeniach politycznych i konfesyjnych. Jednak największa wartość kroniki zawiera się w uzupełniających główną narrację ciekawostkach i odautorskich komentarzach. Walki polsko-krzyżackie, przebieg bitwy pod Grunwaldem, wojna trzynastoletnia czy wojny z lat 1519–1526 są powszechnie znane i przebadane, ponieważ wydarzenia te wpisują się w dzieje całej Rzeczypospolitej. Natomiast omówione przez ks. Leo zarazy, różne zjawiska pogodowe oraz rzekome liczne cuda doskonale ukazują mentalność ówczesnych ludzi zamieszkujących teren Prus oraz specyfikę tego regionu. Jan Leo dużo uwagi poświęcił także kwestiom religijnym, a zwłaszcza w księdze siódmej reformacji, która zmieniła całkowicie mapę wyznaniową ziem pruskich na resztę wieków. Analiza najpierw wpływów wikliefickich, a następnie luterańskich w Prusach stanowi kluczowy element do poznania i zrozumienia specyfiki społeczno-religijnej tego regionu. Kronika ta jest cennym źródłem historycznym, wciąż jednak niedocenianym lub marginalizowanym.
Słowa kluczowe:
Jan Leo, ziemie pruskie, Warmia, Dzieje PrusBibliografia
• Geschichte des Kollegiatstiftes in Guttstadt 1341–1811. Ein Beitrag zur Geschichte der Ermlandes, „Zeitschrift für die Geschichte und Altertumskunde Ermlands” 1932, vol. 24, s. 613. Google Scholar
• D. Jamiołkowska, Jan Leo – historyk Prus, „Komunikaty Mazursko-Warmińskie” 1976, nr 4, s. 456. Google Scholar
• Uczniowie – sodalisi gimnazjum jezuitów w Brunsberdze (Braniewie) 1579–1623, oprac. M. Inglot, Kraków 1998, s. 178. Google Scholar
• Acta visitationis generalis Ecclesiarum Episcopatus Varmiensis 1597/1598, transliteracja i tłum. J. Wojtkowski, wstęp i oprac. A. Kopiczko, Olsztyn 2022, s. 77–79. Google Scholar
• J. Wojtkowski, Kult Eucharystii w Glotowie według Dobromiejskich Kanoników Jana Leo (+1635) i Franciszka Ignacego Herra (+1747), Studia Warmińskie 1990, t. 27, s. 245–251. Google Scholar
• Słownik biograficzny Kapituły Kolegiackiej w Dobrym Mieście, J. Guzowski (red.), Olsztyn 1999. Google Scholar
• Kopiczko, Duchowieństwo katolickie diecezji warmińskiej w latach 1525–1821, cz. 2, Słownik, Olsztyn 2000. Google Scholar
• Makarczyk, Warmia w okresie rządów biskupa Mikołaja Szyszkowskiego (1633–1643), Olsztyn 2017. Google Scholar
• Ks. Jan Leo, Dzieje Prus. Z braniewskiego wydania roku 1725 przełożył bp Julian Wojtkowski, Olsztyn 2008. Google Scholar
• F. Hipler, Bibliotheca Warmiensis oder Literaturgeschichte des Bistums Ermland, w: Monumenta Historiae Warmiensis, Bd. 4, Braunsberg–Leipzig 1872. Google Scholar
o Kopiczko, Duchowieństwo katolickie diecezji warmińskiej w latach 1525–1821. Część 1, Olsztyn 2000. Google Scholar
• Simon Grunau’s preussische Chroni, M. Perlbach, R. Philippi, P. Wagner (red.), Leipzig 1876–1896; Kronika Szymona Grunaua, wyd. S. Zonenberg, Bydgoszcz 2009. Google Scholar
• Maciej z Miechowa, Chronica Polonorum, Kraków 1986. Google Scholar
• E. Stella, De Borussiae antiquitatibus: libri duo, Germaniae Basileam 1518. Google Scholar
• Puścizna po Janie Długoszu dziejopisie polskim, to jest: Kronika Wiganda z Marburga rycerza i kapłana Zakonu Krzyżackiego na wezwanie Długosza z rymowanej kroniki niemieckiej na język łaciński przetłomaczona, Poznań 1842, w: Wielkopolska Biblioteka Cyfrowa [online], dostęp: 5.04.2023, . Google Scholar
• K. Henneberger, Erklärung der Preüssischen grössern Landtaffel oder Mappen […] [Acc.:] Der See Ströme und Flüsser Namen […], Königsberg 1595, w: Kujawsko-Pomorska Biblioteka Cyfrowa [online], dostęp: 5.04.2023, . Google Scholar
• Ł. Okulicz-Kozaryn, Dzieje Prusów, Wrocław 1997. Google Scholar
• Urzędnicy Prus Królewskich XV–XVIII wieku. Spisy, oprac. K. Mikulski, Wrocław–Warszawa–Kraków 1990. Google Scholar
• S. Achremczyk, Życie sejmikowe Prus Królewskich w latach 1647–1772, Olsztyn 1999. Google Scholar
• Szorc, Wybór biskupa warmińskiego przez Kapitułę Warmińską w teorii i praktyce, w: A. Kopiczko, J. Jezierski, Z. Żywica (red.), Warmińska Kapituła Katedralna. Dzieje i wybitni przedstawiciele, Olsztyn 2010, s. 233–255. Google Scholar
• E. Kizik, Uwagi wstępne. Prusy Królewskie: środowisko geograficzne, administracja, demografia, w: E. Kizik (red.), Prusy Królewskie. Społeczeństwo, kultura, gospodarka 1454–1772, Gdańsk 2012, s. 17–22. Google Scholar
• Groth, Elbląg. Od pradziejów do współ-czesności, Pelplin 2022. Google Scholar
• M. Biskup, G. Labuda, Dzieje zakonu krzyżackiego w Prusach. Gospodarka – społeczeństwo – państwo – ideologia, Gdańsk 1986. Google Scholar
• Faron, Jak przetrwać zarazy w dawnej Polsce, Kraków 2021. Google Scholar
• E. Kizik (red.), Dżuma, ospa, cholera. W trzechsetną rocznicę wielkiej epidemii w Gdańsku i na ziemiach Rzeczypospolitej w latach 1708–1711, Gdańsk 2012. Google Scholar
• E. Regulska, „Warmińska Jerozolima” – Głotowo, w: M. Wójcik (red.), Tożsamość i „miejsce”. Budzenie uśpionego potencjału wsi, Łódź 2017, s. 45–52.
Crossref
Google Scholar
• W. Zawadzki, Dzieje kościoła Bożego Ciała w Elblągu do 1945 r., Studia Elbląskie 2021, nr 22, s. 3. Google Scholar
• M. Biskup, Wojny Polski z Zakonem Krzyżackim (1308–1521), Gdańsk 1993. Google Scholar
• P. Kras, Husytyzm w piętnastowiecznej Polsce, Lublin 1998. Google Scholar
• Szorc, Dzieje diecezji warmińskiej (1243–1991), Olsztyn 1991. Google Scholar
• P. Czaplewski, Kartuzja kaszubska, Gdańsk 1966. Google Scholar
• S. Kościelak, Katolicy w protestanckim Gdańsku od drugiej połowy XVI do końca XVIII wieku, Gdańsk 2012. Google Scholar
• W. Zawadzki; Luterańska hegemonia wyznaniowa w nowożytnym Elblągu, w: W. Zawadzki (red.), Dysydenci czy decydenci? Protestanci w obu częściach Prus i Koronie w XVI–XVIII wieku, Elbląg 2018, s. 171–180. Google Scholar
Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie (Polska)
https://orcid.org/0000-0001-5877-0321
Licencja
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
