Działania wojenne gen. Żeligowskiego wobec Litwy. Próby rozstrzygnięcia konfliktu przez ligę narodów
General Żeligowski’s warfare against Lithuania. Attempts to resolve the conflict by the League of Nations
Wiesław Łach
University of Warmia and Mazury in OlsztynAbstrakt
The situation after World War I was far from stabilizing, and the area of the Vilnius region became the subject of a conflict that for many years cast a shadow on Polish-Lithuanian relations. One should look at this conflict from the perspective of one hundred years, remembering that it turned into an antagonism so sharp and fierce that it even aroused the amazement of bystanders. The taken up topic has been presented in many aspects: events in August and September 1920 preceding the occupation of Vilnius, the position of General Lucjan Żeligowski to this situation, warfare (called "rebellion"), the establishment of Central Lithuania and an attempt to sanction the situation in the League of Nations forum. This paper is about a military and political activities of occupation of Vilnius and its neighboring areas by the Poland in October 1920. The originator of this undertaking was Józef Piłsudski. He admitted to it after years, exactly on the 24th and 25th of August 1923 during the lectures in the hall of the Grand Theater in Vilnius. Polish-Lithuanian relations in the analyzed years should be considered far from accepted international standards. Both Poles and Lithuanians can be held responsible in point of above facts. Awareness of these events is extremely important for both nations for mutual understanding and agreement.
Słowa kluczowe:
conflict, League of Nations, Lithuania, Poland, VilniusBibliografia
Krótki zarys obecnego położenia w Litwie Środkowej, sporządził M. S. Kossakowski, 17 czerwca, Warszawa 1921. AAN, Ministerstwo Spraw Zagranicznych, 61.03. Google Scholar
Rozwój sprawy litewskiej, AAN, Ministerstwo Spraw Zagranicznych, 61.03. Google Scholar
Sprawa Wileńska, Wilno, dn. 18/XII.1922, AAN, Akta gen. L. Żeligowskiego, 105.21. Google Scholar
Stan sprawy litewskiej na początku 1922 r. Warszawa 1922, s. 8-9. Opracowanie zwarte wydane jako materiał informacyjny, AAN, Ministerstwo Spraw Zagranicznych, 61.03. Google Scholar
Umowa pomiędzy Delegacją Rządu Polskiego a Delegacją Rządu Litewskiego, AAN, Ministerstwo Spraw Za-granicznych, 61.03. Google Scholar
Notatka (Nr. 633/T) Konsula Generalnego Stanisława Srokowskiego do Ministra Spraw Zagranicznych z konfe-rencji z dr Griniusem - premierem rządu litewskiego 11 listopada 1921 r. w Królewcu, LCVA, 22.1.55. Google Scholar
Raport o sytuacji politycznej w Litwie Kowieńskiej. II Oddział. Referent Polityczny, L. 535/II, LCVA, 22.1.19. Google Scholar
Tymczasowa Komisja Rządząca Środkowej Litwy Departament Spraw Zagranicznych do Departamentu Spraw Zagranicznych. Wilno 12.XII.1920 r, LCVA, 22.1.13. Google Scholar
Wojewódzka Komenda Straży Granicznej Wilno. Akcja dotycząca zajmowania pasa neutralnego przez Straż Graniczną – 1923 r. Archiwum Straży Granicznej, 1494/27 Google Scholar
PIŁSUDSKI, J. (1937), Pisma zbiorowe. Warszawa. Google Scholar
TARCZYŃSKI, M. (red.) (1998), Bitwa niemeńska 29 VIII-18 X. Dokumenty operacyjne, cz. 1 (29 VIII – 19 IX). Warszawa. Google Scholar
TARCZYŃSKI, M. (red.) (1999), Bitwa niemeńska 29 VIII-18 X 1920. Dokumenty operacyjne, cz. 2 (20 IX – 18 X).Warszawa. Google Scholar
ŻELIGOWSKI, L. (1943), Zapomniane prawdy. Londyn. Google Scholar
BREGMAN, A. (1931), Liga Narodów 1920-1930. Bilans dotychczasowej działalności. Warszawa. Google Scholar
BUCHOWSKI, K. (2011), Obraz konfliktu z Litwą w polskiej świadomości historycznej okresu międzywojennego, W: Laurinavićius Ć./Milewski, J. J. (red.), Suwalkų Sutartis: faktai ir interpretacijos, Umowa Suwalska: fakty i interpretacje. Vilnius, 361-369. Google Scholar
BUDECKI, Z. (1928), Stosunki polsko - litewskie po Wojnie światowej 1918-1928. Warszawa. Google Scholar
CESARZ, Z. K. (1993), Polska a Liga Narodów. Kwestie terytorialne w latach 1920-1925. Studium prawno-polityczne. Warszawa. Google Scholar
CZUBIŃSKI, A. (red.) (1999), Problem granic odrodzonego państwa polskiego w latach 1918-1939. Poznań. Google Scholar
FABISZ, D. (2007), Generał Lucjan Żeligowski. Działalność wojskowa i polityczna. Warszawa. Google Scholar
GAIGALAITÉ, A. (1999), Lietuvos užsienio reikalu ministrai 1918-1940. Kaunas. Google Scholar
GRYGAJTIS, K. (2001), Polskie idee federacyjne i ich realizacja w XIX i XX wieku. Częstochowa. Google Scholar
KOSIARZ, B. (2004), Ustrój Litwy Środkowej w latach 1920-1922. Gdańsk. Google Scholar
KRAJEWSKI, Z. (1996), Geneza i dzieje wewnętrzne Litwy Środkowej (1920-1922). Lublin. Google Scholar
KUTRZEBA, T. (1926), Studia operacyjne z historii wojen polskich 1918-1921, t. 2, Bitwa nad Niemnem (wrze-sień-październik 1920). Warszawa. Google Scholar
LESČIUS, V. (2004), Lietuvos Kariuomenė. Nepriklausomybės kovose 1918-1920. Wilno. Google Scholar
ŁACH, W. B. (2010a), Polska północna w systemie obronnym kraju w latach 1918-1926. Olsztyn 2010. Google Scholar
ŁACH, W. B. (2010b), Zajęcie pasa neutralnego w lutym 1923 roku – próba oceny działań militarnych i poli-tycznych. W: EUROPA ORIENTALIS. Studia z Dziejów Europy Wschodniej i Państw Bałtyckich. 2, 97-99.
Crossref
Google Scholar
ŁOSSOWSKI, P. (1966), Stosunki polsko-litewskie w latach 1918-1920. Warszawa. Google Scholar
ŁOSSOWSKI, P. (1982), Historia Litwy. Wrocław. Google Scholar
ŁOSSOWSKI, P. (1985), Po tej i tamtej stronie Niemna. Stosunki polsko-litewskie 1883-1939. Warszawa. Google Scholar
ŁOSSOWSKI, P. (1996), Konflikt polsko-litewski 1918-1920. Warszawa. Google Scholar
ŁOSSOWSKI, P. (1997), Stosunki polsko-litewskie 1921-1939. Warszawa. Google Scholar
ŁOSSOWSKI, P. (2007), Kłajpeda kontra Memel. Problem Kłajpedy w latach 1918-1939-1945. Warszawa. Google Scholar
ŁUKOMSKI, G./POLAK B. (1994), W obronie Wilna, Grodna i Mińska w latach 1918-1920. Koszalin. Google Scholar
ŁUKOMSKI, G. (1994), Walka Rzeczpospolitej o kresy północno-wschodnie 1918-1920, Polityka i działania militarne. Poznań. Google Scholar
MIKULICZ, S. (1976), Kłajpeda w polityce europejskiej 1918-1939. Warszawa. Google Scholar
RADZIWONOWICZ, T. (2011), Polsko-litewskie rokowania w Suwałkach (30 wrzesień – 8 październik 1920 r.), W: Laurinavićius Ć./Milewski, J. J. (red.), Suwalkų Sutartis: faktai ir interpretacijos, Umowa Suwalska: fakty i interpretacje. Vilnius, 223-252. Google Scholar
RUKŠA, A. (1982), Kovos dėl Lietuvos nepriklausomybės. Cleveland. Google Scholar
SIERPOWSKI, S. (2005), Liga Narodów w latach 1919-1926. Wrocław/Warszawa/Kraków. Google Scholar
SMOLEŃSKI, J. (1938), Walka polsko-litewska na Suwalszczyźnie w wrześniu 1920. Warszawa. Google Scholar
SREBRAKOWSKI, A. (1993), Sejm Wileński 1922 roku. Idea i jej realizacja. Wrocław. Google Scholar
VITKUS, A. (2000), Istorijos įvykių chronologija 1918-1926. Kaunas. Google Scholar
WISNER, H. (1999), Litwa. Dzieje państw i narodu. Warszawa. Google Scholar
WYSZCZELSKI, L. (2003), Operacja Niemeńska 1920 roku. Warszawa. Google Scholar
WYSZCZELSKI, L. (2008a), Niemen 1920. Warszawa. Google Scholar
WYSZCZELSKI, L. (2008b), Wilno 1919-1920. Warszawa. Google Scholar
University of Warmia and Mazury in Olsztyn
Inne teksty tego samego autora
- Wiesław Łach, Wojsko Polskie w składzie Zjednoczonych Sił Zbrojnych Układu Warszawskiego w końcowym okresie jego funkcjonowania , Przegląd Wschodnioeuropejski: Tom 14 Nr 2 (2023): Przegląd Wschodnioeuropejski