O translokacji nomina propria w dziele literackim (na przykładzie polskiсh tłumaczeń powieści Doktor Żywago Borisa Pasternaka)

Iwona Anna Ndiaye

Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie


Abstrakt

This paper analyzes problems involved in the Polish translation of proper names contained in Boris Pasternak’s novel Doctor Zhivago. Empirical material was collected from two Polish translations published in book form: by Jerzy Stempowski (Paris: Instytut Literacki 1959) and by Ewa Rojewska-Olejarczuk (Warsaw: PIW 1990). The study aimed to analyze translatorial equivalents taking into account the following criteria: consistency with the named object, informativeness of the name, and retaining the cultural ambience. The following research methods were applied: descriptive, com-parative analysis as well as functional and stylistic analysis. The comparative analysis focused on the adequacy of the applied translation methods.


Słowa kluczowe:

Boris Pasternak, Doctor Zhivago, proper names, translation strategies, patronymics


Biblia Tysiąclecia. Pismo Święte Starego i Nowego Testamentu. 1971. Poznań–Warszawa: Wydawnictwo Pallottinum.

Biblia Warszawska. 1975. Tłum. Wantuła A., Szeruda J., Niemczyk W., Wolfram K., Wieczorkiewicz B. Warszawa: Towarzystwo Biblijne w Polsce. W: http://biblia-online.pl/Biblia/Warszawska/ [Dostęp 23 VI 2019].

Dąbrowska Maria. 1988. Dzienniki. 1914-1932. Wyb., wstęp i przyp. Drewnowski T. T. 1-5. Warszawa: Czytelnik.

Dąbrowska Maria, Stempowski Jerzy 2010. Listy, t. 1: 1926-1953, t. 2: 1954-1958, t. 3: 1959-1965. Oprac., wstęp i przyp. Kowalczyk A.S. Biblioteka „Więzi”. T. 22. Warszawa: „Więź”.

Jerzy Giedroyc – Zdzisław Najder. Listy 1957-1985. 2014. Oprac., przyp. i wstęp Habielski R. Warszawa: „Więź”.

Nowy Testament w przekładzie Jakuba Wujka z roku 1593. 1966. Wstęp i uwagi Smerek W. Kraków: Polskie Towarzystwo Teologiczne.

Pasternak Boris. 1957. Doktor Żiwago (fragm.). Tłum. Mongirdowa M. „Opinie. Kwartalnik poświęcony kulturze rosyjskiej” 1: 14-41.

Pasternak Boris. 1959. Doktor Żiwago. Tłum. Hostowiec P., Łobodowski J. Paryż: Instytut Literacki.

Pasternak Boris. 1990. Doktor Żywago. Przeł. E. Rojewska-Olejarczuk. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy.

Pasternak Boris. 2003. Doktor Zhivago. Moskva: Izd-vo „Ehksmo” [Пастернак Борис. 2003. Доктор Живаго. Москва: Изд-во „Эксмо”].

Polski słownik biograficzny. 2004-2005. Red. Romanowski A. T. XLIII, Warszawa–Kraków: IH PAN.

Słownik staropolski. 1953-2002. Red. Urbańczyk S. T. 7: P-R, Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk: Instytut Języka Polskiego PAN.

Tupikov Nikolajj Mikhajjlovich. 2004. Slovar drevnerusskikh lichnykh sobstvennykh imen. Sost. Vorobev V.M. Moskva: Izd-vo „Russkijj put” [Тупиков Николай Михай-лович. 2004. Словарь древнерусских личных собственных имен. Сост. Воробьев В.М. Москва: Изд-во „Русский путь”].

Veselovskijj Stepan Borisovich. 1974. Onomastikon. Drevnerusskie imena, prozvishha i familii. Moskva: Izdvo „Nauka” [Веселовский Степан Борисович. 1974. Онома-стикон. Древнерусские имена, прозвища и фамилии, Москва: Изд-во „Наука”].

Basaj Mieczysław. 1993. O antroponimach w przekładach z języków blisko spokrewnionych. W: Onomastyka literacka. Red. Biolik M. Olsztyn: WSP w Olsztynie: 339-343.

Bakastova G.V. 1984. Imja sobstvennoe v khudozhestvennom tekste. W: Russkaja ono-mastika: Odessa: Izdvo Odesskogo universiteta: 23-27 [Бакастова Г.В. 1984. Имя собственное в художественном тексте. W: Русская ономастика: Одесса: Изд-во Одесского университета: 23-27].

Birjukova N. Otkuda vzjalas familija Zhivago. W: https://arzamas.academy/materials/384 [Dostęp 23 VI 2019] [Бирюкова Н. Откуда взялась фамилия Живаго. W: https://arzamas.academy/materials/384[Dostęp 23 VI 2019].

Burkhardt Hanna. 2008. Kulturemy i ich miejsce w teorii przekładu. „Język a Kultura” t. 20: 197-209.

Cieślikowa Aleksandra. 1993. Nazwy własne w różnych gatunkach tekstów literackich.W: Onomastyka literacka. Red. Biolik M. Olsztyn: WSP w Olsztynie: 33-39.

Cieślikowa Aleksandra. 1996. Jak „ocalić” w tłumaczeniu” nazwy własne? W: Między oryginałem a przekładem II. Przekład, jego tworzenie się i wpływ. Red. Filipowicz-Ru-dek M., Konieczna-Twardzikowa J. Kraków: Wydawnictwo Naukowe WSP: 310-320.

Cyzman Marzenna. 2009. Osobowe nazwy własne w dziele literackim z perspektywy jego ontologii. Toruń: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika.

Dworakowska Beata Edyta. 2008. Legendy i podania staroruskie w przekładzie Ryszarda Łużnego – wybrane aspekty lingwistyczne. Białystok: Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku.

Fateeva Natalja Aleksandrovna. 2003. Poeht i proza: kniga o Pasternake. Moskva: Izd-vo „Novoe literaturnoe obozrenie” 2003 [Фатеева Наталья Александровна. O translokacji nomina propria w dziele literackim... 1992003. Поэт и проза: книга о Пастернаке. Москва: Изд-во „Новое литературное обозрение” 2003].

Gorbanevskijj Mikhail Viktorovich. 1988. Onomastika v khudozhestvennojj literaturę: filologicheskie ehtjudy. Moskva: Izd-vo UDN [Горбаневский Михаил Викторович. 1988. Ономастика в художественной литературе: филологические этюды.Москва: Изд-во УДН].

Grodziński Eugeniusz. 1973. Zarys ogólnej teorii imion własnych. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe

Hostowiec Paweł. 1960. Puryzm językowy a przekład. „Kultura” 9 (155): 114-117.

Jerzy Stempowski. W: http://www.wolnaeuropa.pl/index.php?id=307&id2=274 [Dostęp 27 V 2019].

Karpenko Jurijj A. 1986. Imja sobstvennoe v khudozhestvennojj literature. „Filologicheskie nauki” 4: 34-40 [Карпенко Юрий А. 1986. Имя собственное в художественной литературе. „Филологические науки” 4: 34-40].

Kosyl Czesław. 1993. Główne nurty nazewnictwo literackiego (zarys syntezy). W: Ono-mastyka literacka. Red. Biolik M. Olsztyn: Wyższa Szkoła Pedagogiczna w Olsztynie: 68-100.

Lewicki Roman. 2000. Obcość w przekładzie. Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej.

Levkievskaja Elena Evgeneva, Tolstaja Svetlana Mikhajjlovna. 2009. Paraskeva Pjat-nica. W: Slavjanskie drevnosti: Ehtnolingvisticheskijj slovar v 5-ti t. T. 4: P-S. Red. Tolstojj N I. Moskva: Institut slavjanovedenija RAN: 631-633 [Левкиевская Елена Евгеньева, Толстая Светлана Михайловна. 2009. Параскева Пятница. В: Сла-вянские древности: Этнолингвистический словарь в 5-ти т. Т. 4: П-С. Ред. Толстой Н.И. Москва: Институт славяноведения РАН: 631-633].

L. Oszanin о В. Pasternaku (referat wygłoszony na Plenum Zarządu Moskiewskiego Oddziału Pisarzy). 1957. „Nowa Kultura” 7: 12.

Matuszczyk Bożena. 2000. Wierność czy zrozumiałość? Kazimierza Romaniuka tłuma-czenie Biblii w świetle tradycji polskich przekładów Pisma świętego. W: Przekładając nieprzekładalne. Materiały z I Międzynarodowej konferencji translatorycznej. Red. Kubiński W., Kubińska O., Wolański T.Z. Gdańsk: Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego.

Milejjkovskaja G. 1986. Russkoe otchestvo v polskom tekste [Милейковская Г. 1986. Русское отчество в польском тексте]. W: Nazwy własne a wyrazy pospolite w języku i tekście: materiały z Międzynarodowej Konferencji Onomastycznej w Opolu--Szczedrzyku 12-13 X 1984 r. Red. Borek H., Kochman S. Opole: Wyższa Szkoła Pedagogiczna im. Powstańców Śąskich w Opolu.

Mikhajjlov V.N. 1966. Ehkspressivnye svojjstva i funkcii sobstvennykh imen v russkojj literature. „Filologicheskie nauki” 2: 54-66 [Михайлов В.Н. 1966. Экспрессивные свойства и функции собственных имен в русской литературе. „Филологические науки” 2: 54-66].

Nazwy własne w języku, kulturze i komunikacji społecznej. 2004.Red. R. Mrózek. Seria: Prace Naukowe Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach. Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego.

NDiaye Iwona Anna. 2018a. Z dziejów polsko-rosyjskich stosunków literackich (korespondencja Marii Dąbrowskiej Jerzego Stempowskiego. „Acta Polono-Ruthenica” XXVI/1: 37-47.

NDiaye Iwona Anna. 2018b. Z historii polskiego przekładu powieści „Doktor Żywago” Borysa Pasternaka (na podstawie korespondencji Jerzego Giedroycia i Gustawa Herlinga-Grudzińskiego oraz Jerzego Stempowskiego i Marii Dąbrowskiej). „Acta Polono-Ruthenica” XXIII/2: 85-96.

Nowakowska-Kempna Iwona. 1978. Pozycja nazw własnych w przekładzie dzieła lite-rackiego. „Prace Naukowe Uniwersytetu Śląskiego. Język Artystyczny” 1: 97-115.

Nowakowska-Kempna Iwona. 1979. Transpozycje nazw własnych z języka polskiego na języki południowsłowiańskie. Katowice 1979.

Onomastyka literacka. 1993. Red. Biolik M. Olsztyn: Wyższa Szkoła Pedagogiczna w Olsztynie.

Orzechowska Joanna. 2017. O potrzebie „zarządzania” imionami własnymi w przekładach powieści kryminalnych Aleksandry Marininy.„Acta Polono-Ruthenica” XXII/4: 125-134.

Shalamov Varlam. 1993. Pasternak. W: Vospominanija o Borise Pasternake. Moskva: Izdvo „Slovo”. W: https://shalamov.ru/library/32/6.html [Dostęp 23 VI 2018] [Шала-мов Варлам. 1993. Пастернак. W: Воспоминания о Борисе Пастернаке. Москва: Изд-во „Слово”. W: https://shalamov.ru/library/32/6.html [Dostęp 23 VI 2018].

Siwiec Adam. 1998. Nazwy własne w prozie Michała Choromańskiego. Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej.

Skibińska Ewa. 2000. Nazwy własne we francuskim przekładzie „Prawieku i innych czasów”. W: Przekładając nieprzekładalne. Materiały z I Międzynarodowej konferencji translatorycznej. Red. Kubiński W., Kubińska O., Wolański T. Z. Gdańsk: Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego 2000: 157-169.

Sokolova M.V. 2011. Funkcionalno-stilisticheskaja nagruzka imeni sobstvennogo v khudozhestvennom tekste. „Vestnik Cheljabinskogo gosudarstvennogo universiteta” 33 (248). Vyp. 60: Filologija. Iskusstvovedenie: 182-184 [Соколова М.В. 2011. Функ-ционально-стилистическая нагрузка имени собственного в художественном тексте. „Вестник Челябинского государственного университета” 33 (248). Вып. 60: Филология. Искусствоведение: 182-184].

Stalmaszczyk Piotr. 2000. Problemy z nazwami, Przekładając nieprzekładalne. Materiały z I Międzynarodowej konferencji translatorycznej. Red. Kubiński W., Kubińska O., Wolański T. Z. Gdańsk: Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego: 141-147.

Stempowski Jerzy. 1961. Puryzm językowy a przekład. „Kultura” 9: 9.

Superanskaja Aleksandra Vasilevna. 2005. Sovremennyjj slovar lichnykh imjon: Srav-nenie. Proiskhozhdenie. Napisanie. Moskva: Izd-vo „Ajjris-press” [Суперанская Александра Васильевна. 2005. Современный словарь личных имён: Сравнение. Происхождение. Написание. Москва: Изд-во „Айрис-пресс”].

Szewczyk Łucja Maria. 1993. Funkcja wartościująca nazewnictwa literackiego (na materiale wybranych dział Adama Mickiewicza. W: Onomastyka literacka. Red. Biolik M. Olsztyn: Wyższa Szkoła Pedagogiczna w Olsztynie: 150.

Święch Jerzy. 1975. Model komunikacji przekładowej. „Teksty” 6: 11-12.

Unbegaun Boris. O. 1989. Russkie familii. Moskva: Izdvo „Progress” [Унбегаун Борис. О. 1989. Русские фамилии. Москва: Изд-во „Прогресс”].

Uchitel Tamara. 1993. Vzgljad na leksiku romana B. Pasternaka „Doktor Zhivago”.„Studia Rossica Posnaniensia” 24: 75-82 [Учитель Тамара. 1993. Взгляд на лексику романа Б. Пастернака „Доктор Живаго”. „Studia Rossica Posnaniensia” 24: 75-82].

Wolnicz-Pawłowska Ewa. 2014. Nazwy własne w przekładzie. Zarys problematyki. Poznańskie Spotkania Językoznawcze XXVII: 201-214.

Zierhoffer Karol, Zierhofferowa Zofiia. 2000. Nazwy zachodnioeuropejskie w języku polskim a związki Polski z kulturą Europy. Poznań: Wydawnictwo Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk.
Pobierz


Opublikowane
2019-12-01

Cited By /
Share

Ndiaye, I. A. (2019). O translokacji nomina propria w dziele literackim (na przykładzie polskiсh tłumaczeń powieści Doktor Żywago Borisa Pasternaka). Acta Neophilologica, 2(XXI), 187–200. https://doi.org/10.31648/an.4755

Iwona Anna Ndiaye 
Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie





Inne teksty tego samego autora